Οι τελευταίες ημέρες του Λευκάδιου Χέρν
της Σέτσουκο Κοϊζούμι, συζύγου του Λευκάδιου Χερν
Περιοδικό The Atlantic, τεύχος Μαρτίου 1917
Μετάφραση Ιωάννα Φίλιππα
Το 37ο έτος της περιόδου Μέιτζι, 19 Σεπτεμβρίου, στις τρεις το μεσημέρι, πήγα στο γραφείο του. Τριγύριζε, βάζοντας τα χέρια του στο στήθος του.
«Δεν είσαι καλά;» ρώτησα. «Έχω ένα νέο είδος ασθένειας».
Ρώτησα, «Τι είδους;» «Ασθένεια της καρδιάς, νομίζω».
«Νομίζω ότι ανησυχείς υπερβολικά . Καλύτερα να ξεκουραστείς ήσυχα».
Αυτά ήταν τα παρηγορητικά μου λόγια γι’ αυτόν. Αμέσως έστειλα ένα ρίκσο δύο ατόμων για τον Δρ Κιζάουα, τον οικογενειακό μας γιατρό.
Ο Χερν δεν ήθελε ποτέ να τον βλέπουμε προβληματισμένο εγώ ή τα παιδιά. Μου είπε ότι θα ήταν καλύτερα να φύγω και να μην ανησυχώ, αλλά ανησύχησα και έμεινα εκεί κοντά στο γραφείο του. Άρχισε να γράφει κάτι και τον συμβούλεψα να σταματήσει.
Ο Χερν μου ζήτησε να τον αφήσω ήσυχο και τελείωσε το γράψιμό του. Είπε, «Αυτό είναι ένα γράμμα για τον κύριο Ούμε. Αν υπάρξει πρόβλημα, αυτός θα σας βοηθήσει. Ίσως αν αυξηθεί αυτός ο πόνος μου, να πεθάνω. Αν πεθάνω, μην κλάψεις. Αγόρασε ένα μικρό δοχείο. Μπορείς να βρείς ένα για τρία ή τέσσερα νομίσματα. Βάλτε τα οστά μου σε αυτό και θάψτε το κοντά σε έναν ήσυχο ναό στην εξοχή. Δεν θα μου αρέσει αν κλάψεις. Διασκέδασε τα παιδιά και παίξε μαζί τους χαρτιά — πόσο καλύτερα θα το απολαύσω! Δεν θα χρειαστεί να ανακοινώσεις τον θάνατό μου. Αν κάποιος ρωτήσει, απάντησε, “Ω, πέθανε πριν από λίγο καιρό!” Αυτό θα είναι πολύ σωστό.»
Του ζήτησα να μην μιλάει τόσο λυπημένα.
Όταν του είπα αυτό, μου απάντησε: «Είμαι πολύ σοβαρός. Ειλικρινά, μέσα από την καρδιά μου», είπε, με έμφαση. Έπειτα πρόσθεσε, «δεν ωφελεί» και ξεκουράστηκε ήσυχα.
Μερικά λεπτά αργότερα σηκώθηκε και είπε: «Δεν πονάω άλλο. Θέλω να κάνω ένα μπάνιο». Ήθελε ένα κρύο μπάνιο και έκανε ένα.
«Ο πόνος έχει φύγει τελείως. Περίεργο — Νιώθω πολύ καλά. Μαμά-σαν, η αρρώστια με άφησε», είπε. «Τι θα έλεγες για λίγο ουίσκι για μένα;»
Σκέφτηκα μέσα μου, «Το ουίσκι δεν είναι καλό για την καρδιά» αλλά εκείνος επέμενε.
Είπα: «Δεν ξέρω. Ωστόσο, αν το θες πολύ, θα σου δώσω λίγο με νερό».
Του έδωσα ένα ποτήρι, σήκωσε το ποτήρι στα χείλη του και είπε: «Δεν θα πεθάνω».
Με έκανε να νιώσω καλύτερα. Μετά μου είπε ότι είχε τον συγκεκριμένο πόνο για αρκετές μέρες. «Θα ξεκουραστώ λίγο», είπε και ανέβηκε στο κρεβάτι με ένα βιβλίο.
Στο μεταξύ ήρθε ο γιατρός. Ο Χερν είπε, «Τι να κάνω;» Άφησε το βιβλίο του και μπήκε στο ξενώνα, όπου δέχθηκε τον γιατρό. Είπε, γελώντας, «Πρέπει να με συγχωρήσετε, η αρρώστιά μου έχει φύγει».
Αφού τον εξέτασε ο γιατρός, μας είπε ότι δεν υπήρχε τίποτα σοβαρό και, ως συνήθως, συνομίλησαν και αστειεύτηκαν.
Ο Χερν ήταν σχεδόν πάντα καλά στην υγεία του. Φοβόταν όπως τα παιδιά να τον εξετάσει γιατρός ή να πάρει φάρμακα. Δεν πήγαινε στο γιατρό αν δεν τον παρακαλούσα. Όταν ήταν ελαφριά άρρωστος και δεν κατάφερνα να φέρω το γιατρό εγκαίρως, μου έλεγε μετά, «Είμαι πολύ χαρούμενος που ξέχασες τον γιατρό».
Ο Χερν, όταν δεν έγραφε, τριγυρνούσε στο δωμάτιο ή πάνω κάτω στη βεράντα, σκεφτόταν πράγματα. Ακόμη και όταν ήταν άρρωστος, δεν ήταν το είδος του ανθρώπου που μπορούσε να μείνει στο κρεβάτι.
Δυο -τρεις μέρες πριν πεθάνει, η υπηρέτρια Οσάκι, μου είπε ότι η κερασιά άνθιζε εκτός εποχής (καεριζάκι) στον κήπο δίπλα στο στούντιο. (Στο νοικοκυριό μου τέτοια πράγματα παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Σήμερα μερικά μικρά λάχανα μπαμπού έχουν ξεφυτρώσει στο δάσος. Κοίτα! μια κίτρινη πεταλούδα πετάει τριγύρω. Ο Καζούο, ο γιος μου, βρήκε μια μικρή μυρμηγκοφωλιά. ‘Ενας φρύνος ήρθε στην πόρτα ή το ηλιοβασίλεμα είναι γεμάτο όμορφα χρώματα που αλλάζουν.) Τέτοιες λεπτομέρειες τράβηξαν περισσότερη προσοχή από ό,τι αν ήταν σημαντικά θέματα, και ο Χερν ενημερώθηκε για κάθε ένα από αυτά τα περιστατικά. Χάρηκε όταν άκουσε γι ‘αυτά. Φαίνεται αστείο που αυτό μας έδωσε τόση χαρά. Φρύνοι, πεταλούδες, μυρμήγκια, αράχνες, τζιτζίκια, βλαστάρια μπαμπού και ηλιοβασιλέματα ήταν από τους καλύτερους φίλους του Παπα-σαν.
Τώρα, στην Ιαπωνία, το καεριζάκι (δηλαδή το να ανθίσει η κερασιά εκτός εποχής) δεν είναι σημάδι καλής τύχης, οπότε με ανησύχησε λίγο. Αλλά όταν το είπα στον Χερν, χάρηκε και απάντησε:
«Αριγκατό» (Ευχαριστώ). Πήγε κοντά στην άκρη της στενής βεράντας που περιβάλλει το σπίτι μας, και, κοιτάζοντας τα λουλούδια, είπε: «Γεια.» Πρόσθεσε, «Κάνει ζέστη όπως την άνοιξη», σκέφτηκε η κερασιά . «Αχ! αυτός είναι πάλι ο κόσμος μου» και άνθισε.
Διαλογιζόμενος για λίγο, είπε ξανά: «Κρίμα! σύντομα θα κρυώσει και θα τρομάξει και θα πεθάνει».
Τα λουλούδια άνθισαν μόνο μια μέρα, στις 27. Το βράδυ όλα τα πέταλα είχαν πέσει στο έδαφος. Αυτή η κερασιά άνθιζε κάθε εποχή και ο Χερν τη λάτρευε. Μάλλον η κερασιά το θυμήθηκε αυτό και άνθισε για να τον αποχαιρετήσει.
Ο Χερν συνήθιζε να σηκώνεται νωρίς το πρωί. αλλά καθώς φοβόταν μήπως ταράξει τα όνειρά μας, περίμενε πάντα στο στούντιο του, καθισμένος δίπλα στο χιμπάτσι (χάλκινο μπολ με αναμμένο κάρβουνο) καπνίζοντας ήσυχα.
Προτιμούσε ένα μακρύ είδος πίπας. Είχε περίπου εκατό από αυτές. Η πιο παλιά ήταν από τη χρονιά που ήρθε, και οι άλλες είχαν προστεθεί. Κάθε πίπα ήταν σκαλισμένη. Μεταξύ των σκαλισμάτων ήταν: o Ουρασίμα (ο Rip van Winkle της Ιαπωνίας), η κινούτα των νυχτών του φθινοπώρου (η κινούτα είναι ένας ξύλινος κόπανος που χρησιμοποιούν οι γυναίκες για να σφυροκοπούν τα λινά), μελιτζάνες, δαίμονες που προσεύχονται, κοράκια σε ένα κλαδί χωρίς φύλλα, σκεύη της τελετής τσαγιού και στίχοι ποιημάτων, για παράδειγμα: «Tonight of the last year». Αυτές ήταν οι αγαπημένες του πίπες ανάμεσα στις εκατό.
Φαίνεται ότι το έβρισκε ενδιαφέρον να καπνίζει αυτές τις πίπες. Διάλεγε μία από τις πολλές και πάντα κοίταζε πρώτα το επιστόμιο και το μπολ και μετά το άναβε. Καθισμένος στο μαξιλάρι του δαπέδου πολύ σωστά, λικνιζόνταν αργά μπρος-πίσω και κάπνιζε.
Την ημέρα που πέθανε, το πρωί της 26ης, περίπου έξι και μισή, πήγα στο γραφείο του. Είχε ήδη σηκωθεί και κάπνιζε. Τον χαιρέτησα: «Καλημέρα!»
Φαινόταν να σκέφτεται κάτι. Μετά είπε: «Είδα ένα πολύ ασυνήθιστο όνειρο χθες το βράδυ».
Πάντα μιλούσαμε για τα όνειρά μας. Ρώτησα τι είδους όνειρο ήταν.
Εκείνος απάντησε, «Ταξίδεψα πολύ μακριά. Τώρα που καπνίζω εδώ, δεν φαίνεται να ήταν πραγματικό ταξίδι. Ήταν σαν όνειρο», συνέχισε. «Όχι ένα ταξίδι στην Ευρώπη, ούτε στην Ιαπωνία — ήταν ένα παράξενο μέρος». Φαινόταν να το διασκεδάζει.
Πριν πάνε για ύπνο, ήταν συνήθεια τα τρία παιδιά μας να λένε, «Παπα-σαν, καληνύχτα, ευχάριστα όνειρα». Και ο Πάπα-σαν τους απαντούσε «το ίδιο και σε εσένα». Ή στα ιαπωνικά «Yoki yume mimasho.».
Εκείνο το πρωί ο Καζούο, ο γιος μου, πριν πάει στο σχολείο, ήρθε και είπε: «Καλημέρα.» Σε αυτόν τον χαιρετισμό ο Παπα-σαν του απάντησε: «Ευχάριστα όνειρα». «Το ίδιο και σε σένα», είπε ο Καζούο.
Στις έντεκα το πρωί περπατούσε πάνω κάτω στη βεράντα. Είδε ένα κακέμονο (πίνακας) που απεικονίζει την ανατολή του ηλίου, στην τοκονόμα (υπερυψωμένη εσοχή στη μια άκρη ενός δωματίου) της βιβλιοθήκης. Αυτή είναι μια εικόνα πρωϊνή. Πολλά κοράκια πετούν τριγύρω, και μοιάζει με σκηνή από όνειρο. Ο Χερν έκανε την παρατήρηση: «Τι όμορφο τοπίο! Θα ήθελα να ζω σε ένα τέτοιο μέρος».
Αγόραζε πολλά κακέμονο. Δεν αποφάσιζε να κρεμάσει το ένα ή το άλλο, αλλά άφηνε την επιλογή σε μένα. Του άρεσε να κοιτάζει όποιο κι αν κρεμούσα. Το κοίταζε όπως θα έκανε ένας επισκέπτης και ήταν ευχαριστημένος. Είχε πολύ λεπτό γούστο, νομίζω. Του άρεσε το τσάι και το έπινε με ευχαρίστηση. Όταν έφτιαχνα τσάι έπαιζε τον ρόλο του καλεσμένου. Δεν εκτελούσε τις περίπλοκες λεπτομέρειες, αλλά κατανοούσε την αρχή του τσα-νο-γιου, ή της τελετής τσαγιού.
Ο Χερν απολάμβανε να ακούει έντομα να τραγουδούν. Εκείνο το φθινόπωρο είχαμε ένα ματσουμούσι (γρύλο). Προς τα τέλη Σεπτεμβρίου, όταν το τραγούδι των εντόμων σιωπά, μας έκανε όλους να νιώθουμε λύπη ακούγοντας το ματσουμούσι.
Ρώτησα τον Χερν, «Ακούς αυτόν τον θόρυβο;»
Εκείνος απάντησε: «Αυτό το φτωχό μικρό έντομο μας τραγούδησε όμορφα. Πόσο το χάρηκα! Καθώς ο καιρός γίνεται όλο και πιο κρύος, άραγε ξέρει ότι θα πρέπει να πεθάνει σύντομα; Φτωχό, θλιμμένο μικρό έντομο!» Αφού το είπε, τόσο συμπονετικά , συνέχισε: «Κάποιες από αυτές τις ζεστές μέρες καλύτερα να το αφήσουμε να πάει στους θάμνους».
Η πρόωρη άνθηση της κερασιάς, το όνειρο ενός μακρινού ταξιδιού και το ετοιμοθάνατο τραγούδι του γρύλου πρέπει να ήταν σημάδια του θανάτου του, τα οποία με λυπούν όταν τα σκέφτομαι, ακόμη και σήμερα.
Το απόγευμα ρώτησε: «Τι βιβλίο θα στείλουμε στον Φουτζιζάκι-σαν, που είναι στην εκστρατεία της Μαντζουρίας;» Αναζήτησε το βιβλίο στα ράφια της βιβλιοθήκης και μετά έγραψε ένα γράμμα στον φίλο του.
Ενώ έτρωγε δείπνο, φαινόταν ασυνήθιστα χαρούμενος, αστειευόταν και γελούσε δυνατά. «Παπα-σαν, καλέ Παπα-σαν!» — «Γλυκά κοτοπουλάκια!»— Μίλησε με τα παιδιά και, ως συνήθως, περπάτησε στη βεράντα της βιβλιοθήκης.
Σε λίγο λιγότερο από μία ώρα επέστρεψε σε μένα με ένα τραβηγμένο πρόσωπο και είπε ήσυχα: «Μαμα-σαν, η αρρώστια της άλλης μέρας επέστρεψε ξανά».
Πήγα μαζί του. Για λίγο περπάτησε στο δωμάτιο με τα χέρια στο στήθος. Τον συμβούλεψα να ξαπλώσει ήσυχα στο κρεβάτι και το έκανε. Πολύ σύντομα μετά από αυτό δεν ήταν πια σε αυτόν τον κόσμο.
Πέθανε χωρίς πόνο, έχοντας ένα μικρό χαμόγελο γύρω από το στόμα του. Δεν θα μπορούσε να βοηθήσει, αν ήταν η εντολή του Ουρανού. Μακάρι να μπορούσα να τον φροντίσω και να είχα δώσει όλες μου τις δυνάμεις για να τον περιποιηθώ. Αυτός ήταν ένας πολύ εύκολος θάνατος για μένα.
Σέτσουκο Κοϊζούμι
