Ματσούρι λέγεται κάθε είδους γιορτή. Κυρίως όμως με αυτή τη λέξη λέγονται οι γιορτές του Σίντο. Κάθε σιντοϊστικό ιερό έχει πολλές γιορτές (ματσούρι). Οι κυριότερες από αυτές γίνονται την Άνοιξη (χάρου ματσούρι) εποχή του φυτέματος του ρυζιού και το φθινόπωρο (άκι ματσούρι). Όμως το κύριο ματσούρι ενός ιερού είναι εκείνο που γιορτάζει την θεότητα (κάμι) στην οποία είναι αφιερωμένο. Υπάρχουν ματσούρι του ιερού της γειτονιάς, της πόλης, της περιοχής ή πανιαπωνικά.
Ένα ματσούρι έχει πολλές όψεις: θρησκευτική, κοινωνική, οικονομική κ.λπ. Κοινωνική, διότι ένα ιερό αποτελεί το κέντρο μιας γειτονιάς ή πόλης κ.λπ. και η γιορτή του αποτελεί σε μεγάλο μέρος υπόθεση των κατοίκων. Μια επιτροπή από κατοίκους το διαχειρίζεται και οι κάτοικοι παίρνουν μέρος σ’ αυτό με διάφορους τρόπους. Επίσης, ένα ματσούρι μιας γειτονιάς ή πόλης παίζει τον ρόλο της ενίσχυσης της τοπικής συνείδησης ή ταυτότητας. Συχνά αποτελεί το μέσον τα παιδιά ν’ αποκτήσουν αυτή, την τοπική συνείδηση. Φορούν σακάκι (χάππι) που έχει το όνομα της πόλης ή της γειτονιάς, οι γιορτές (ιδίως η περιφορά του μικόσι) γίνεται μόνο στα όρια της γειτονιάς κ.λπ. Άλλη κοινωνική (και ταυτόχρονα οικονομική) όψη είναι ότι, ως γιορτή φέρνει π.χ. τουρισμό, ή σ’ αυτήν συμμετέχουν μικροπωλητές με γλυκά, φαγητά, παιχνίδια κ.α.π.
Τα ματσούρι διαφέρουν πολύ από τόπο σε τόπο. Καθένα έχει κάποιο διαφορετικό στοιχείο που το ξεχωρίζει, που είναι βέβαια πρώτα-πρώτα τα διαφορετικά κάμι προς τιμήν των οποίων γίνονται. Π.χ. Το Αόι Ματσούρι, στο Κυότο, γίνεται προς τιμήν των κάμι του ποταμού Κάμο και αναπαριστά διάφορα αξιώματα της εποχής Χεϊάν. Το Άκιτα Ματσούρι είναι το κύριο πανιαπωνικό ματσούρι του βορρά. Έχει ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους ισορροπιστές τεράστιων πλαισίων που φέρουν φανάρια. Μπορεί να είναι θορυβώδη ή ήσυχα, να προβάλλουν ένα ιδιαίτερο, τοπικό χαρακτηριστικό κ.λπ. Το πιο γνωστό και θορυβώδες ματσούρι του Τόκυο είναι το Σάν’τζα Ματσούρι. Γίνεται το τρίτο Σαββατοκύριακο του Μαΐου στον ναό Ασάκουσα Τζίντζα. Το Σάν’τζα Ματσούρι γίνεται προς τιμήν των πνευμάτων των τριών ιδρυτών του Ασάκουσα Τζίντζα.
Ένα ματσούρι αποτελείται κατά κανόνα από τα εξής μέρη: Από την τελετή κατάβασης, από τον πνευματικό κόσμο, του κάμι, την μεταφορά του κάμι σε ένα φορητό ναΰδριο (μικόσι), την περιφορά του στη γειτονιά ή πόλη και την επιστροφή του στο ιερό.
Όλων αυτών προηγείται τελετή κάθαρσης των στενά συμμετεχόντων, δηλαδή της επιτροπής και του σιντοϊστή ιερέα (κάννουσι). Η κάθαρση επιτυγχάνεται με αποχή από κρεωφαγία, σεξ κ.λπ., της οποίας η διάρκεια μπορεί να είναι μικρή (κάποιες ώρες) αλλά και μεγαλύτερη (μέρες). Μπορεί επίσης να γίνει με μισόγκι, δηλαδή με νερό, όπως κάτω από έναν καταρράκτη. Πριν μπουν μέσα γίνεται επίσης κάθαρση με χαράι (με το θύσανο στην άκρη ενός κονταριού, που περιφέρει τρεις φορές πάνω από τα κεφάλια των πιστών ο ιερέας).
Ο κάννουσι ανοίγει την πάντα κλεισμένη, δίφυλλη πόρτα του ιερού (που λέγεται χον’ντέν), όπου βρίσκεται το “ιερό σώμα” (σιν’τάι) του κάμι, δηλαδή κάποιο αντικείμενο όπως συχνά, στην περίπτωση της Αματεράσου, καθρέφτης, κάποιος μετεωρίτης, σπαθί κ.α., και με τη συνοδεία σείστρων ή κουδουνιών ή τυμπάνου, κάνει επίκληση στο κάμι να κατεβεί και να μπει στο σιν’τάι. Στη συνέχεια γίνονται από τον κάννουσι προσφορές σε φαγητά (σινσέν) ή, κατά περίπτωση και άλλες προσφορές, όπως σε ύφασμα (χεϊχάκου) αλλά τώρα επίσης χρήματα, σκεύη, κ.λπ. Κατόπιν οι ιερείς ψάλλουν προσευχές (νορίτο). Ακολούθως οι συμμετέχοντες προσφέρουν κλαδιά (ταμαγκούσι) από το ιερό δέντρο (σακάκι). Παίζεται τελετουργική μουσική και κλασικοί χοροί της αυλής (γκαγκάκου και μπουγκάκου) εκτελούνται από τις μίκο. Στη συνέχεια οι προσφορές αποσύρονται. Ζητείται με σεβασμό από το κάμι να αναπαυτεί. Τα προσφερθέντα φαγητά καταναλώνονται με εορταστική διάθεση στο λεγόμενο ναοράι. Άλλες εορταστικές εκδηλώσεις προς τέρψη του κάμι είναι τοξοβολία έφιππη (γιαμπουσάμε) ή μη, σουμό, θεατρικές παραστάσεις κ.α. Στη διάρκεια της γιορτής ο ναός στολίζεται (καμμιά φορά καλύπτεται όλος) με φανάρια, παρουσιάζοντας ένα ωραίο θέαμα.
Ωστόσο, η πιο γνωστή και χαρακτηριστική εκδήλωση είναι η περιφορά του κάμι στη γειτονιά. Η περιφορά θεωρείται ως επίσκεψη ή επιθεώρηση και, βέβαια, ευλογία εκ μέρους του κάμι, της ενορίας του. Παίρνει τη μορφή παρέλασης, στην οποία προηγούνται ιερείς, έπονται τα μέλη της επιτροπής, συχνά ντυμένα με στολή, εκπρόσωποι διαφόρων αρχών, άλλοι επίσημοι κ.λπ. Η περιφορά μπορεί να είναι διαφόρων ειδών. Μπορεί παιδιά να περιφέρουν μια μπάλα ρύζι ζητώντας φιλέματα. Μπορεί να είναι η αναπαράσταση μιάς εποχής (Αόι Ματσούρι, Τζιντάι Ματσούρι) ή της πορείας ενός ευγενή προς το Έντο (νταϊμυό γκυορέτσου). Όμως η συνηθέστερη είναι η περιφορά ενός φορητού ναού-μινιατούρας, που λέγεται μικόσι. Το μικόσι είναι συνήθως από λακαρισμένο ξύλο, με μπρούτζινες διακοσμήσεις. Διαθέτει τορίι και στην κορυφή έναν επίσης ορειχάλκινο φοίνικα. Στο μικόσι μεταφέρεται με ειδική τελετή (τάιμα) το κάμι (γράφοντας το όνομά του σε μια λωρίδα χαρτιού, που το βάζουν μέσα). Τα μικόσι κατά κανόνα είναι πολύ βαρειά και χρειάζονται πολλούς για να τα μεταφέρουν σε παρέλαση. Νέοι και νέες προσφέρονται γι αυτή τη δουλειά, που τη θεωρούν ιδιαίτερη ευλογία. Φορώντας κεφαλόδεσμο (χατσιμάκι) και χάππι, γελώντας και φωνάζοντας «Γουασόι, γουασόι!» (λέξη που δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία, είναι απλώς προτρεπτική), και πίνοντας στη διάρκεια και σακέ, δημιουργούν μια ενθουσιώδη ατμόσφαιρα. Μικόσι, στην περίπτωση των μεγάλων ματσούρι, περιφέρονται περισσότερα από ένα. Τρόποι για να ποικίλουν την περιφορά, όπως να κουνούν το μικόσι ρυθμικά, να το γέρνουν στα όρια της πτώσης του, πράγμα που όταν, ως συνήθως, είναι βαρύ, είναι επικίνδυνο, κάποιος θεατής ν’ ανεβαίνει πατώντας στους ώμους των κουβαλητών για ν’ αγγίξει το φοίνικα, πράγμα που επίσης θεωρείται ευλογία κ.λπ., υπάρχουν πολλοί.
Σε ορισμένα ματσούρι δεν υπάρχουν μικόσι, αλλά, όπως στο Τσιτσίμπου Γιόρου Ματσούρι, ντάσι (άρματα με ρόδες ή υπερμεγέθη μικόσι πάνω σε αυτοκίνητα) ή, όπως στο Γκιόν ματσούρι στο Κυότο, ιδιαίτερης μορφής τέτοια άρματα, που λέγονται γιαμά ή γιαμαμπόκο. Αυτά δεν τα κουβαλούν, αλλά τα σέρνουν.
Κι άλλες ιδιαιτερότητες μπορεί να υπάρχουν. Π.χ. Στη διάρκεια των τριών ημερών που προηγούνται του Γκιόν Ματσούρι του Κυότο και που λέγονται Γιοιγιόιγιόιγιάμα (Ιούλ. 14), Γιόιγιόιγιάμα (Ιούλ. 15) και Γιόιγιάμα (Ιούλ. 16), τα γιαμά και γιαμαπόκο είναι εκτεθειμένα σε κοινή θέα. Πριν και από αυτό, η θέαση της κατασκευής τους επίσης επιτρέπεται. Την τελευταία νύχτα οι δρόμοι κλείνουν για τ’ αυτοκίνητα και κυριαρχεί μεγάλη ευθυμία. Πάγκοι προσφέρουν φαγητά, ποτά, τα καταστήματα εκπτώσεις και προσφορές. Στη διάρκεια αυτών ημερών γίνονται επίσης και άλλες εορταστικές εκδηλώσεις, όπως χορευτικές παραστάσεις κ.λπ. που συνοδεύουν την έξοδο, παρέλαση και επιστροφή του μικόσι, που φεύγει στις 6 μ.μ. στις 17 από τη Γιάσακα Τζίν΄τζα και επιστρέφει στις 24. Οι κάτοικοι αφήνουν ανοιχτές τις πόρτες ενώ εκθέτουν διάφορα πολύτιμα αντικείμενα, έργα τέχνης κ.λπ.
Φωτογραφίες (του Στέλιου Παπαλεξανδρόπουλου)
