Σε ένα από τα κλασικά κινεζικά κείμενα, το «Σουν Ζι» του 3ου π.Χ. αιώνα, υπάρχει μια ιστορία που αποδίδεται στον Κομφούκιο και περιλαμβάνει ένα δοχείο νερού που κρέμεται από δύο αλυσίδες και που όταν είναι άδειο είναι γερμένο κατά 45 μοίρες, όταν είναι γεμάτο κατά 80% στέκεται όρθιο και όταν γεμίσει παραπάνω αναποδογυρίζει και το νερό αδειάζει. Για τον μεγάλο κινέζο φιλόσοφο, το δοχείο αυτό ήταν η καλύτερη απεικόνιση της μεγαλύτερης αρετής που οφείλει να έχει ένας συνετός κυβερνήτης (και κατ’ επέκταση, κάθε άνθρωπος): της αίσθησης του μέτρου στα πάντα, αυτό δηλαδή που οι επίγονοί του θα αποκρυστάλλωναν στη θεωρία του «Δόγματος του Μέσου». Στο Ασικάγα Γκάκο, το πρώτο πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε στην Ιαπωνία (τον 9ο αιώνα ή, κατ’ άλλους στις αρχές του 15ου) και που είχε ως αντικείμενο τη μελέτη και τη διδασκαλία των κινέζων κλασικών, υπάρχουν τρία τέτοια δοχεία –φαίνεται ότι η διδασκαλία εντυπωσίασε αρκετά τους Ιάπωνες ώστε να την κάνουν οδηγία ευζωίας, τουλάχιστον ως προς το φαγητό: η φράση είναι «χάρα χάτσι μπου» (腹八分) ή «τρώγε μέχρι το στομάχι σου να γεμίσει κατά 8/10».
Όλα αυτά είναι υπέροχα φιλοσοφικά –όπως είναι και το «μέτρον άριστον» του Κλεόβουλου του Ρόδιου, σύγχρονου του Κομφούκιου. Όμως όπως και οι απόγονοι του Κλεόβουλου, οι απόγονοι (φυσικοί και πνευματικοί) του κινέζου σοφού μάλλον περιορίζονται στη θεωρητική συμφωνία με τις αρχές του: μια από τις πιο μεγάλες παρανοήσεις υπέρ των Ιαπώνων, είναι ότι ο πολιτισμός τους χαρακτηρίζεται από έλλειψη υπερβολής∙ ειδικά από την περίοδο Έντο και μετά (δηλαδή τα τελευταία 400 και χρόνια) θα πρέπει να προσπαθήσει κανείς πολύ για να βρει αίσθηση του μέτρου σε οποιαδήποτε σχεδόν εκδήλωση της ιαπωνικής ζωής. Και αν μιλάμε για τη μεταπολεμική Ιαπωνία (που είναι και η μόνη για την οποία μπορώ να μιλήσω με κάποια ασφάλεια), η έλλειψη μέτρου είναι ίσως το πιο εμφανές χαρακτηριστικό των Ιαπώνων. Ο λόγος που περνάει απαρατήρητη από πολλούς επισκέπτες είναι κατά 50% οι δικές τους προκαταλήψεις και κατά 50% ότι αντισταθμίζεται από τη βαθιά χαραγμένη στο ατομικό και συλλογικό τους υποσυνείδητο επίσης κομφουκιανική αρχή της υποταγής του ατόμου στο σύνολο.
Είτε πρόκειται για φαγητό, για ποτό, για δουλειά, για την αγαπημένη τους ενασχόληση εκτός δουλειάς, για τη δημιουργία κανόνων και την τήρησή τους ή για διασκέδαση και την καταστρατήγησή τους –ή για οτιδήποτε άλλο- οι Ιάπωνες χαρακτηρίζονται πολύ περισσότερο από την έκφραση «ισό-κενμέι» (一生懸命) που σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει «σαν να εξαρτάται η ζωή σου από αυτό» παρά από το «χάρα χάτσι μπου» του Κομφούκιου και αυτό μπορεί να προκαλέσει μεγάλη σύγχυση στον παρατηρητή ή, ακόμα περισσότερο, σ’ εκείνον που θα προσπαθήσει να εμπλακεί μαζί τους. Όπως έγραφα και προ καιρού σχετικά με το «κονταουάρι» η νοοτροπία αυτή έχει σαν αποτέλεσμα πολλά από τα υπέροχα πράγματα που κάνουν την Ιαπωνία θαυμαστή οπότε όσοι φιλοδοξούν να τη δουν από πιο κοντά θα πρέπει να αποδεχτούν την υπερβολή του λαού της σαν την αναπόφευκτη άλλη πλευρά του νομίσματος. Το μόνο τίμημα που θα πρέπει να πληρώσουν είναι η κατάρριψη ενός ακόμα στερεοτύπου –η Ιαπωνία είναι η ιδανική χώρα για κάτι τέτοιο.
