Έχω σκεφτεί πολλές φορές –και το έχω γράψει περισσότερες από μια- ότι ο καλύτερος τρόπος να αντιληφθεί την Ιαπωνία κάποιος που δεν την έχει ζήσει είναι παρομοιάζοντάς τη με το στρατό: τα πάντα είναι οργανωμένα βάσει κανόνων και διαδικασιών που έχουν καθολική ισχύ (εκτός από τις περιπτώσεις που δεν έχουν –ένας από τους βασικούς κανόνες της ιαπωνικής κοινωνίας είναι το «κέεσου-μπάι-κέεσου» ή «ケースバイケース» δηλαδή «case-by-case» δηλαδή «κατά περίπτωση») και οι κανόνες αυτοί διδάσκονται από πολύ νωρίς, υπάρχει μια ιεραρχική δομή που προσδιορίζει σχεδόν όλες τις συμπεριφορές, υπάρχουν στολές και προδιαγεγραμμένοι ρόλοι, η ατομικότητα θεωρείται αν όχι ακριβώς «ανάθεμα», σίγουρα κάτι μάλλον επιβλαβές σε αντιπαράθεση με την ευημερία της ομάδας και οι τύποι συχνά λατρεύονται δυσανάλογα περισσότερο από την ουσία. Α, και υπάρχει μια σχεδόν θρησκευτική πίστη στην αναγκαιότητα διαφόρων τελετών οι οποίες εκτελούνται επίσης βάσει πολύ συγκεκριμένων κανόνων και διαδικασιών.
Ο Μάρτιος είναι ο μήνας μιας από τις σημαντικότερες τέτοιες τελετές για τα νεότερα μέλη της κοινωνίας, δηλαδή τους μαθητές και τους σπουδαστές: είναι ο μήνας που κάποιοι από αυτούς αποφοιτούν (το ιαπωνικό ακαδημαϊκό έτος αρχίζει, όπως και το οικονομικό, την 1η Απριλίου) από το δημοτικό, το γυμνάσιο, το λύκειο ή το πανεπιστήμιο και που, ουσιαστικά, μπαίνουν σε μια άλλη φάση της ζωής τους. Η ονομασία της τελετής είναι «σοτσουγκιό-σίκι» (卒業式), δηλαδή «τελετή αποφοίτησης» όμως όσοι έχουν στο νου τους τις αντίστοιχες χαλαρές εκδηλώσεις στις (περισσότερες) δυτικές χώρες μάλλον θα εκπλαγούν αν βρεθούν στις ιαπωνικές: ακόμα και αν πρόκειται για ένα μικρό, επαρχιακό γυμνάσιο, το πρωτόκολλο που θα ακολουθηθεί θα είναι επιπέδου αυτοκρατορικής αυλής με εθνικούς ύμνους, ύμνους της πόλης και του σχολείου, παρέλαση των μαθητών με τη στολή τους στην εντέλεια, λόγους, ομαδικές υποκλίσεις προς διάφορες κατευθύνσεις και προστάγματα και ανταποκρίσεις που δε θα ήταν εκτός τόπου σε κανένα κέντρο εκπαίδευσης νεοσυλλέκτων.
Αντίστοιχα τυποποιημένες είναι και οι «άτυπες» παραδόσεις κάθε σχολείου: τα πάρτι που γίνονται μετά την τελετή, η ανταλλαγή κουμπιών ή άλλων κομματιών της σχολικής στολής με φίλους, τα δώρα από το σχολείο ή το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, οι ευχαριστήριες κάρτες και τα άλμπουμ-επετηρίδες∙ παρότι οι μαθητές θεωρητικά «απελευθερώνονται» από τις υποχρεώσεις του σχολείου που τελειώνουν, η διαδικασία τους θυμίζει ότι αυτό που ακολουθεί είναι εξίσου δεσμευτικό και εξίσου κομμάτι του κύκλου που αποκαλείται «ζωή στην ιαπωνική κοινωνία». Ίσως αυτός είναι ο λόγος που πολλοί από αυτούς οργανώνουν αυτοσχέδια «νιτζικάι» (二次会) δηλαδή «δεύτερα πάρτι», θέλοντας να σημαδέψουν την ημέρα με έναν προσωπικό τρόπο –καμία κοινωνία, όσο αυστηρή και αν είναι (και η ιαπωνική είναι από τις αυστηρότερες) δεν μπορεί να μπλοκάρει εντελώς την ατομική έκφραση. Μπορεί ωστόσο να την αφομοιώσει, απόδειξη και η ύπαρξη στο λεξιλόγιο της λέξης «νιτζικάι» και «αποδεκτών» τρόπων διασκέδασης σ’ αυτά: αν η ζωή στην Ιαπωνία μοιάζει με θητεία, πρόκειται για μια θητεία που δε σταματάει πουθενά..
