του Αθανάσιου Δρακάκη*
Χρόνια ενασχόλησης με θέματα που αφορούν την Ιαπωνία μού δημιούργησαν μεγάλη αγάπη για τον ιαπωνικό πολιτισμό, αλλά δυστυχώς και προβληματισμό, γιατί δεν υπάρχει κάποιος επίσημος τρόπος απόδοσης των ιαπωνικών με ελληνικούς χαρακτήρες.
Αν και πιστεύω πως το σύστημα που κάνω έχει αδυναμίες, ελπίζω να γίνει αφορμή για διάλογο και προτάσεις βελτίωσης.
Πρώτα πρώτα, πρέπει να γράψω τις αρχές που θα ακολουθήσω.
1. Θα προσπαθήσω να είμαι όσο το δυνατόν πιο πιστός στην ιαπωνική προφορά. Μπορεί να είναι πιο δύσκολο, αλλά πιστεύω πως η ορθή προφορά είναι το σημαντικότερο. Επιλέγω να θυσιάσω λίγο χρόνο παραπάνω για να επιτύχω το επιθυμητό αποτέλεσμα.
2. Θα προσπαθήσω να χρησιμοποιήσω τα ελληνικά γράμματα με φωνητική αξία όπως στην ελληνική γλώσσα.
3. Προσπαθώ να μείνω πιστός στο παραδοσιακό σύστημα απόδοσης των λέξεων.
4. Στοχεύω σε αποτέλεσμα που να είναι όμορφο αισθητικά και να μη φαντάζει ξένο.
5. Το σύστημα δίνει τη δυνατότητα ακόμα και στον άσχετο να προφέρει σωστά τις λέξεις.
6. Προσπαθώ να διατηρήσω κάποια ομοιότητα με το αντίστοιχο σύστημα με λατινικούς χαρακτήρες.
7. Δε θα χρησιμοποιήσω σύμβολα πέρα από την απόστροφο.
Πίνακας κάνα
あα いι うου えε おο
かκα きκι くκου けκε こκο
さσα しσι すσου せσε そσο
たτα ちτσι つτσου てτε とτο
なνα にνι ぬνου ねνε のνο
はχα ひχι ぶφου へχε ほχο
まμα みμι むμου めμε もμο
やγια ゆγιου よγιο
らρα りρι るρου れρε ろρο
わβα をω
んν
がγκα ぎγκι ぐγκου げγκε ごγκο
ざζα じτζι ずζου ぜζε ぞζο
だντα ぢτζ’ι づζ’ου でντε どντο
ばμπα びμπι ぶμπου べμπε ぼμπο
ぱπα びπι ぷπου ぺπε ぽπο
Ημίφωνα
きゃκυα きゅκυου きょκυο
ぎゃγκυα ぎゅγκυου ぎょγκυο
しゃσ’α しゅσ’ου しょσ’ο
じゃτζα じゅτζου じょτζο
ちゃτσα ちゅτσ’ου ちょτσο
ひゃχυα ひゅχυου ひょχυο
びゃμπυα びゅμπυου びょμπυο
ぴゃπυα ぴゅπυου ぴょπυο
みゃμυα みゅμυου みょμυο
りゃρυα りゅρυου りょρυο
Μακρά φωνήεντα
Τα μακρά φωνήεντα γράφονται διπλά.
Το えい (και όλα τα σε e い) γράφεται εϊ και το ええ γράφεται εε.
Το うう (και όλα τα σε u う) γράφεται ουου. Το おお γράφεται οο και το おう γράφεται οου
Το あい γράφεται αϊ.
Τα διπλά σύμφωνα γράφονται με διπλό σύμφωνο.
札幌（Sapporo）→ Σαππόρο.
To っし γράφεται σσι. Το っち γράφεται ττσι. Το っつ ττσου. Το っちゅ ττσ’ου.
Το ん πριν από φωνήεντα ή ημίφωνα γράφεται ν’. Αποδίδεται πάντα ως ν, ποτέ ως μ.
Επίσης γράφεται ν’ πριν από φθόγγους που αρχίζουν από τ ή ντ. Π.χ. Σίν’τοου.
Ο τονισμός ακουλουθεί το ιαπωνικό τονικό σύστημα, αλλά στις πολυσυλλαβικές πολύτονες λέξεις διατηρείται μόνο ο τελευταίος τόνος.
Ο χωρισμός λέξεων αντιστοιχεί στο σύστημα με λατινικούς χαρακτήρες.
Ύστερα από ένα γόνιμο διάλογο ελπίζω το σύστημα να καταξιωθεί.
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΙΚΩΝ ΛΕΞΕΩΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Σε συζήτηση που είχα σε κάποιο φόρουμ δυστυχώς βρέθηκα στη θέση να πρέπει να αποδείξω το αυτονόητο, ότι δηλαδή σε μία ελληνική μετάφραση, θα πρέπει οι ιαπωνικοί όροι να γράφονται με ελληνικά γράμματα και όχι με λατινικούς χαρακτήρες. Δυστυχώς, η άγνοια και η επιμονή ορισμένων πραγματικά δεν έχει όριο. Σε αυτό το θέμα θα αναπτύξω περιληπτικά τους λόγους που υποστηρίζω το … αυτονόητο! Επίσης θα ανατρέψω τα επιχειρήματα της αντίθετης πλευράς.
Αλλά πρώτα πρέπει να πω ότι ο μόνος λόγος που κατανοώ την επιλογή της λατινικής γραφής των ιαπωνικών όρων σε μια ελληνική μετάφραση είναι λόγοι συνήθειας και τίποτα άλλο πέρα από αυτό. Δηλαδή ότι υπάρχουν άτομα που δεν έχουν συνηθίσει να έχουν επαφή με Ιαπωνία από τα ελληνικά. Με άλλα λόγια ότι συνήθως έχουν ως πηγή κυρίως τα αγγλικά. Για αυτό πιστεύω ότι και αρκετά άτομα χαρακτηρίζουν “αντιαισθητική” την απόδοση των ιαπωνικών όρων με ελληνικούς χαρακτήρες, ενώ δεν έχουν πρόβλημα αν τους δουν γραμμένους με λατινική μορφή.
1. Σε όλες τις υπάρχουσες μεταφράσεις, οι μεταφράσεις γίνονται στην οικεία γραφή. Αυτό ισχύει όχι μόνο σε όλες τις άλλες γλώσσες που δε χρησιμοποιούν τη λατινική γραφή, αλλά και εντός της ελληνικής γλώσσας για οποιοδήποτε άλλο τομέα.
2. Η απόδοση των ιαπωνικών με λατινικούς χαρακτήρες δεν εκφράζει πλήρως τη σωστή προφορά των ιαπωνικών λέξεων. Η απόδοση με λατινικούς χαρακτήρες είναι μόνος ένας τρόπος για να βοηθηθούν οι ξένοι να προφέρουν κάπως τα ιαπωνικά.
3. Δεν υπάρχει κάποιο επίσημο σύστημα απόδοσης των ιαπωνικών λέξεων με λατινικούς χαρακτήρες. Υπάρχουν αρκετά συστήματα που έχουν διαφορές μεταξύ τους. Π.χ. το ιαπωνικά しゃ, αποδίδεται είτε ως sha ή sya. Ακόμα και εντός της Ιαπωνίας μπορεί να συναντήσει κάποιος διαφορετικές λατινοποιήσεις για το ίδιο ιαπωνικό όνομα.
4. Η απόδοση των ιαπωνικών λέξεων με λατινικούς χαρακτήρες συνήθως ακρωτηριάζει τα διακριτικά. Για παράδειγμα το 東京 (とうきょう) συνήθως γράφεται Tokyo. Στην πραγματικότητα όμως είναι Tookyoo (ή Toukyou) καθώς το ο είναι μακρό και προφέρεται “οο” ή “οου” και όχι απλά “ο”. Τι έγινε; Απλά το μακρό ο γράφεται συνήθως “ō” (δηλαδή με γραμμούλα από πάνω που δείχνει το μακρό), αλλά συνήθως μένει κουτσουρεμένο ως απλό “ο”. Η απόδοση μιας ιαπωνικής λέξης με λατινικούς χαρακτήρες δε δείχνει πάντα τη σωστή προφορά της λέξης.
5. Το σύστημα (με τις διάφορες εκδοχές του φυσικά) απόδοσης των ιαπωνικών με λατινικούς χαρακτήρες, προϋποθέτει ότι το άτομο έχει γνώση της σωστής προφοράς του. Δυστυχώς όμως αρκετά άτομα δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν τη σωστή προφορά των ιαπωνικών λέξεων ακόμα και αν τις δουν γραμμένες στη λατινική μορφή. Για παράδειγμα, η λέξη 神風（かみかぜ）kamikaze, συνήθως προφέρεται καμικάζι, και όχι καμίκαζε που είναι το σωστό. Υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις όπως για παράδειγμα το Jun’ichirou, που συνήθως προφέρεται Γιουνιχίρο, αλλά η σωστή προφορά είναι Τζουν’ιτσιρόου.
6. Η απόδοση των ιαπωνικών όρων σε ένα ελληνικό κείμενο με λατινικούς χαρακτήρες είναι σημάδι ατελούς μετάφρασης. Επίσης, επειδή δυστυχώς οι μεταφραστές δε μεταφράζουν από τα ιαπωνικά αλλά από τα αγγλικά, συνήθως δεν έχουν γνώση της ιαπωνικής γλώσσας και για αυτό δεν είναι σε θέση να ξέρουν τη σωστή προφορά μιας ιαπωνική λέξης, ακόμα και αν τη δουν γραμμένη με λατινικούς χαρακτήρες. Για παράδειγμα το παιχνίδι 忍（しのび）shinobi στην Ελλάδα προφέρεται συνήθως ως “σαϊνόμπι”, και όχι ως “σίνομπι” που είναι η σωστή προφορά. Ή π.χ. ο χαρακτήρας Ryu (στα ιαπωνικάりゅう δηλαδή Ryuu) από το Street Fighter, προφέρεται “Ράιου”, “Ρούι” “Ρύου” και όχι “Ρυου” (ή ακόμα καλύτερα “Ρυούου”) που είναι το σωστό.
7. Η χρήση μόνο της ελληνικής γραφής σε μια ελληνική μετάφραση, γλυτώνει από τον κόπο της συνεχούς αλλαγής γλώσσας έτσι ώστε να αποδοθούν οι ιαπωνικοί όροι. Είναι πραγματικό ενοχλητικό να χρειάζεται να αλλάζεις κάθε τρεις και λίγο γλώσσα για να κάνεις μια μετάφραση.
8. Τα περισσότερα άτομα που επιλέγουν την λατινική απόδοση, ξεχνούν ότι οι ελληνικές μεταφράσεις συνήθως απευθύνεται σε άτομα που δεν έχουν τόσο άμεση επαφή με Ιαπωνία και δεν έχουν συνηθίσει λατινικές αποδόσεις σε ελληνικές μεταφράσεις. Αρκετά άτομα ορθώς εκφράζουν δυσφορία όταν βλέπουν σε μια ελληνική μετάφραση, λέξεις σε λατινική γραφή. Η ελληνική γλώσσα γράφεται με ελληνικά γράμματα όχι με λατινικά.
9. Το περίεργο της υπόθεσης είναι ότι ενώ για τα περισσότερα ξένα ονόματα τα οποία γράφονται επίσημα με λατινική γραφή (αγγλικά, γαλλικά κτλ), δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα και συνήθως αποδίδονται με ελληνικούς χαρακτήρες, για τα ιαπωνικά ονόματα (τα οποία επίσημα γράφονται στην ιαπωνική γραφή) και μόνο υπάρχει αυτή η εμμονή για απόδοση με λατινικούς χαρακτήρες. Θα κατανοούσα μόνο αν κάποιοι επέμεναν για χρήση ιαπωνικών (κάντζι δηλαδή) τα οποία εκφράζουν ιδέα οπτικά, κάτι που χάνεται στην απόδοση των ιαπωνικών είτε με λατινική γραφή είτε με ελληνική γραφή.
10. Η ιαπωνική γλώσσα φωνητικά μοιάζει αρκετά με την ελληνική και μπορεί να αποδοθεί πολύ άνετα και με μεγάλη σχετικά ακρίβεια με ελληνικούς χαρακτήρες.
11. Η χρήση ελληνικών χαρακτήρων για την απόδοση ιαπωνικών όρων θα κάνει τους όρους ποιο οικείους και προσιτούς. Συνήθως λόγω της απόστασης, δεν υπάρχει άμεση σχέση Ελλάδας-Ιαπωνίας με αποτέλεσμα οι ιαπωνικοί όροι να γίνονται γνωστοί στην Ελλάδα μόνο μέσω λατινικής μορφής από τα αγγλικά κυρίως. Κάτι τέτοιο δείχνει ότι ο ιαπωνικός πολιτισμός νοείται ως μέρος του αμερικανικού πολιτισμού και όχι ως κάτι ξεχωριστό.
Και το κερασάκι στην τούρτα: Ένα άτομο που παραπονέθηκε για το ότι τα ονόματα των χαρακτήρων της σειράς Πόκεμον που είναι στην αγγλική γλώσσα δεν αποδίδονται σωστά με ελληνικά γράμματα. Για παράδειγμα μου είπε για το χαρακτήρα Ash και ότι δεν του άρεσε η απόδοση με ελληνικούς χαρακτήρες ως “Ας”. Δεν ήξερε όμως ότι στην ιαπωνική έκδοση οι χαρακτήρες έχουν ιαπωνικά ονόματα και ότι τα αγγλικά ονόματα έχουν αντικαταστήσει τα ιαπωνικά μόνο στην αμερικανική έκδοση! Ο Ash στην ιαπωνική έκδοση είναι … サトシ (Σατόσι)! Αυτό είναι ένα μικρό επεισόδιο, που δείχνει γλαφυρά όμως, ότι στην Ελλάδα η ιαπωνική κουλτούρα έρχεται και γίνεται γνωστή περισσότερο ως μέρος της αμερικανικής κουλτούρας και όχι κάτι πραγματικά ιαπωνικό. Είναι κρίμα να βλέπουμε ένα πολιτισμό με τα γυαλιά τρίτων. Δυστυχώς για αυτό φταίει η απόσταση που χωρίζει τις χώρες αλλά και η έλλειψη κάποιου επίσημου φορέα που να ελέγχει τις διμερείς σχέσεις.
Συμπέρασμα: Δυστυχώς στην Ελλάδα κάποιοι μπερδεύουν το τι προτιμούν οι ίδιοι με το τι είναι σωστό. Κατανοώ ότι υπάρχει πρόβλημα στην απόδοση των ιαπωνικών λέξεων στα ελληνικά, κυρίως γιατί πρέπει να εισαχθεί τόνος, ο οποίος δεν υπάρχει παραδοσιακά στα ιαπωνικά. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι η απόδοση στα ελληνικά είναι ανέφικτη ή “αντιαισθητική”. Είναι κρίμα να βλέπεις άτομα που αγαπούν κάτι τόσο, να μη θέλουν να το δουν γραμμένο στη γλώσσα τους. Μια καλή λύση θα ήταν να αναγράφεται ένας ιαπωνικός όρος ή ιαπωνικό όνομα την πρώτη φορά που το συναντούμε στα ιαπωνικά, με απόδοση σε λατινική μορφή (τη “διεθνώς” γνωστή μορφή του δηλαδή) και από κει και πέρα να χρησιμοποιείται μόνο η ελληνική απόδοση.
Ο Αθανάσιος Δρακάκης είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο πανεπιστήμιο του Χοκκάιντο, στην Ινδική Φιλοσοφία-Βουδολογία με θέμα την ανάμειξη του Βουδισμού με την ιαπωνική θρησκεία (神仏習合). Καθηγητής του είναι ο 藤井教公 (Φουτζίι Κυοουκόου), ο οποίος διδάσκει βουδολογία. Είναι υπότροφος του Υπουργείου Παιδείας της Ιαπωνίας.
Γεννήθηκε στην Καβάλα το 1982 και έχει τελειώσει την Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης (2004).
