Ο Constantine N. Vaporis (Κωνσταντίνος Ν. Βαπόρης) είναι ένας από τους πιο γνωστούς ιαπωνολόγους παγκοσμίως. Διδάσκει ιστορία της Ιαπωνίας και Ανατολικής Ασίας στο Πανεπιστήμιο του Maryland των Ηνωμένων Πολιτειών όπου διευθύνει το πρόγραμμα Ασιατικών Σπουδών.
Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Princeton (Ανατολική Ασία με ειδίκευση στην Ιστορία) και στο Πανεπιστήμιο του Ohio (Ohio State University) Ιαπωνική Γλώσσα και Λογοτεχνία. Ανάμεσα στα μαθήματα που έχει διδάξει είναι «Πολιτισμός Ανατολικής Ασίας», «Η Ιαπωνία μέχρι το 1800», «Η Ιαπωνία από το 1800», «Γυναίκες και Φύλο στην Ασία», «Πόλη και Κοινωνία στο Έντο/Τόκυο», «Η Σύγχρονη Ιαπωνία», «Η Ιαπωνία την Εποχή των Σογκούν», «Από τον Σαμουράι στον Salaryman (υπάλληλο εταιρείας): η Ιαπωνική Ιστορία μέσα από τον Κινηματογράφο και τη Λογοτεχνία ».
Έχει γράψει τα βιβλία Breaking the Barriers: Travel and the State in Early Modern Japan, το Tour of Duty: Samurai, Service in Edo and the Culture of Early Modern Japan, το οποίο εκδόθηκε στην περίφημη σειρά μονογραφιών με ασιατικά θέματα του πανεπιστημίου της Hawai’i, καθώς και πολλά άρθρα, σχετικά με τον κόσμο της εποχής Έντο, όπως το «Post Station and Assisting Villages: Corvee Labor and Peasant Contention», «To Edo and Back: Alternate Attendance and Japanese Culture in the Early Modern Period», «Digging for Edo. Archaeology and Japan’s Premodern Urban Past» κ.α.
Κατ’ αρχάς, σας ευχαριστούμε γι αυτήν την συνέντευξη. Έχετε ελληνική καταγωγή, και είμαστε υπερήφανοι γι’αυτό, αφού για άλλη μια φορά αποδεικνύεται ότι η ελληνική διασπορά έχει συνεισφέρει σημαντικά στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Θα θέλατε να μας πείτε για τις ελληνικές ρίζες σας και τη σημερινή σχέση σας με την Ελλάδα;
Με μεγάλη ευχαρίστηση. Η οικογενειακή μου ιστορία είναι μάλλον συνηθισμένη. Ο παππούς μου, ένα από οκτώ παιδιά, έφυγε από την Κάλυμνο στο τέλος της δεκαετίας του 1910 και πήγε στο Μπουένος Άιρες, για να εργασθεί ως λιθοδόμος. Οι αδελφοί του μετανάστευσαν σε άλλες χώρες, όπως Γαλλία και Αλγερία. Από το Μπουένος Άιρες μετανάστευσε στις ΗΠΑ και εγκαταστάθηκε στο Κάμπελ του Οχάιο, όπου ζούσαν πολλοί Καλύμνιοι. Ένας από τους αδελφούς του επρόκειτο να έλθει στις ΗΠΑ, αλλά ποτέ δεν κατάφερε να εγκαταλείψει την Μασσαλία (πρόσφατα συνάντησα τον γιό του και την οικογένειά του στην Λυόν). Η γιαγιά μου ήρθε στις ΗΠΑ επίσης από την Κάλυμνο. Ο παππούς μου ταξίδεψε στην Κάλυμνο από τις ΗΠΑ για να την παντρευθεί, αφότου ο αδελφός της του είχε δείξει μία φωτογραφία της. Τρία χρόνια αργότερα ο πατέρας μου και η γιαγιά μου πραγματοποίησαν το υπερ-ατλαντικό ταξίδι προς τις ΗΠΑ (ο παππούς μου είχε ήδη επιστρέψει στις ΗΠΑ) μέσω του Έλλις Άιλαντ, όπως και εκατομμύρια άλλοι Αμερικανοί ξένης καταγωγής. Η οικογένεια της μητέρας μου κατάγεται από το Μεσοχώρι και τoν Λόγγα. Αφού μετανάστευσε στην Αμερική όπου άνοιξε εστιατόριο, ο παππούς μου απόφάσισε να επιστρέψει οικογενειακώς στην Ελλάδα. Ύστερα από κάποια χρόνια όμως, λόγω του πολέμου, επέστρεψαν στις ΗΠΑ το 1938. Η μητέρα μου μεγάλωσε σε μία ελληνική συνοικία της Νέας Υόρκης, το Washington Heights. Στην Ελλάδα έζησα έναν χρόνο ως παιδί, το 1964-65, όταν ο πατέρας μου ήταν υπότροφος του ιδρύματος Fulbright, στην Λεωφόρο Αλεξάνδρας στην Αθήνα και θυμάμαι καλά τις διαδηλώσεις εναντίον του βασιλιά. Έκτοτε έχω ξαναέρθει κάποια καλοκαίρια. Συγκεκριμένα θυμάμαι ότι έκοψα τα μαλλιά μου πριν από το ταξίδι μου στην Ελλάδα το 1973, επειδή πληροφορήθηκα από τις ειδήσεις ότι οι αξιωματικοί της χούντας επέβαλλαν στους ανθρώπους με μακριά μαλλιά να τα κόψουν. Αν και έχω περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μου στις ΗΠΑ, με έλκει η Ελλάδα, ο ήλιος της, η κουζίνα της, η μουσική της, οι άνθρωποί της. Ως γιος ενός Ελληνορθόδοξου ιερέα και έχοντας ζήσει μεγάλο μέρος της παιδικής μου ηλικίας στο κάμπους του Ελληνικού Κολλεγίου της Βοστώνης, πάντα ένιωθα έναν βαθύ δεσμό με την Ελλάδα και την πίστη μας.
Έχετε μεγάλη ακαδημαϊκή πείρα και έχετε επιτύχει πολλά στον τομέα των ιαπωνικών σπουδών. Θα γνωρίζετε ασφαλώς την κατάσταση στην Ελλάδα, ότι δηλ. οι ιαπωνικές σπουδές είναι ανύπαρκτες. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε γιατί θα έπρεπε να υπάρχει ένα πρόγραμμα ιαπωνικών σπουδών στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Πραγματικά εξεπλάγην όταν έμαθα ότι η Ελλάδα και η Αλβανία είναι οι μόνες ευρωπαϊκές χώρες χωρίς προγραμματα ιαπωνικών σπουδών. Είναι ανεξήγητο, δεδομένων των οικονομικών δεσμών της Ελλάδος με την Ιαπωνία. Θα έπρεπε να υπάρχει ένα τέτοιο πρόγραμμα, αν μη τι άλλο λόγω της τεράστιας οικονομικής σημασίας της Ιαπωνίας διεθνώς (γεγονός που τείνει να επισκιασθεί από την τρέχουσα ραγδαία άνοδο της Κίνας, αλλά δεν παύει να ισχύει). Στις ΗΠΑ πολλά προγράμματα άρχισαν στην δεκαετία του ’80, στο απόγειο της οικονομικής επιτυχίας της Ιαπωνίας. Βεβαίως, στην Ελλάδα θα έπρεπε να υπάρχουν Ιαπωνικές Σπουδές και λόγω της μακράς και πλούσιας ιστορίας του ιαπωνικού πολιτισμού, της καλλιτεχνικής και αισθητικής παράδοσης (καθετί από τον σχεδιασμό προϊόντων, γραφικά, ενδυμασία, μέχρι και τα κινούμενα σχέδια), που επηρεάζουν τον παγκόσμιο πολιτισμό σήμερα. Ελπίζω ότι ελληνικά πανεπιστήμια θα εισαγάγουν προγράμματα ιαπωνικών σπουδών σύντομα, και είμαι σίγουρος ότι θα προσελκύσουν πολλούς νέους.
Πώς συνέβη και στρέψατε το ενδιαφέρον σας στην Ιαπωνία και κυρίως στην περίοδο Έντο; Τι συγκεκριμένα στην περίοδο αυτή σας προσέλκυσε;
Πάντα με μάγευαν οι ξένες γλώσσες. Στην εφηβεία μου ο πατέρας μου μου προσέφερε την επιλογή να σπουδάσω κινεζικά ή ιαπωνικά και εγώ επέλεξα το δεύτερο. Ο πρώτος μου δάσκαλος ήταν ο πατήρ Τζωρτζ Τσουγκράνης, που είχε υπηρετήσει στο στρατό στην Ιαπωνία στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Επίσης ο πατέρας μου με πήγε να δω πολλές ιαπωνικές ταινίες που προβάλλονταν στην Βοστώνη. Αυτές οι εμπειρίες άλλαξαν την ζωή μου και από τότε που άρχισα να διδάσκω και το μάθημα «Ιαπωνική Ιστορία μέσω του Κινηματογράφου και της Λογοτεχνίας».
Πρέπει να ομολογήσω ότι με προσέλκυσε η περίοδος Έντο γιατί ήταν η εποχή των σαμουράι, αλλά παραμένω ένας ιστορικός που ειδικεύεται σ’ αυτήν την περίοδο λόγω του πλούτου των γραπτών ιστορικών πηγών που υπάρχουν διαθέσιμες για μελέτη. Ως φοιτητής, σπούδασα στην Ιαπωνία για ένα εξάμηνο και έκτοτε έχω ξαναπάει περίπου 16 φορές. Συνολικά έχω ζήσει στην Ιαπωνία περίπου επτά χρόνια.
Μάθαμε ότι ετοιμάζετε ένα βιβλίo με τίτλο «Προς το Έντο μετ’ επιστροφής». Πώς ήταν μία τυπική ημέρα της περιόδου αυτής;
Σκέπτομαι να χρησιμοποιήσω έναν άλλο τίτλο «Υποχρεωτικός γύρος: Σαμουράι, θητεία στο Έντο και ο πολιτισμός της νεότερης Ιαπωνίας». Είναι μία μελέτη του συστήματος της εκ περιτροπής διαμονής στην πόλη, το οποίο υποχρέωνε τους περίπου 200 ντάι-μυό, δηλ. τους λόρδους, να διαμείνουν ανά δύο έτη στην πρωτεύουσα του σόγκουν, το Έντο (Τόκυο). Ειδικότερα, επικεντρώνεται στην εμπειρία των ανδρών που συνόδευαν τον λόρδο, δηλ. πώς ήταν η επί ένα έτος διαμονή στην πρωτεύουσα και πώς επηρέαζε την ζωή τους. Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ελίτ των διανοουμένων, οι μελετητές του Κομφουκιανισμού, οι καλλιτέχνες, οι τεχνίτες και οι ειδικοί των πολεμικών τεχνών, και τα δίκτυα (σαλόνια διανόησης και κουλτούρας) που σχημάτιζαν. Πολλά από τα μέλη αυτής της ελίτ μπορούσαν να αποκτήσουν πτυχία ως δάσκαλοι (π.χ. σε κάποια συγκεκριμένη καλλιτεχνική παράδοση ή σε κάποια σχολή πολεμικών τεχνών) ή να συναναστραφούν διανοουμένους από άλλα μέρη της Ιαπωνίας κατά την διαμονή τους στο Έντο, δίνοντας ώθηση με αυτόν τον τρόπο στην σταδιοδρομία τους όταν επέστρεφαν στα μέρη τους.
Ποιες είναι οι τάσεις στην μελέτη της ιαπωνικής ιστορίας στις ΗΠΑ σήμερα;
Ο κλάδος έχει μεγαλώσει τόσο πολύ, ώστε είναι δύσκολο να παρακολουθεί κάποιος την επιστημονική βιβλιογραφία και μόνο. Επίσης η ακαδημαϊκή εργασία έχει γίνει πολύ εξειδικευμένη. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, αλλά χρειαζόμαστε ακόμη εκείνο το είδος ακαδημαϊκών που μπορούν να διακρίνουν την μεγάλη εικόνα, όπως συνέβαινε όταν ο κλάδος ήταν ακόμη στις αρχές, και κυρίως το 1960.
Υπάρχει το ίδιο ενδιαφέρον για τις ιαπωνικές σπουδές στις ΗΠΑ όπως παλιά; Στην Ευρώπη παρατηρείται μείωση των ιαπωνικών σπουδών και αυξημένη ζήτηση των κινεζικών σπουδών και γλώσσας.
Ναι, υπάρχει μία σχετική μείωση στην ζήτηση των ιαπωνικών σπουδών, αλλά ο κλάδος είναι ακόμη ισχυρός, λόγω της σωστής οργάνωσης των προγραμμάτων σπουδών στην δεκαετία του 1980.
Μεταξύ άλλων διδάσκετε και το μάθημα του πολιτισμού της Ανατολικής Ασίας, που πραγματεύεται την ιστορία των παραδοσιακών κοινωνιών σε Κίνα, Ιαπωνία και Κορέα. Ποια είναι γνώμη σας για τις εντάσεις μεταξύ των τριών αυτών χωρών και τον αντίκτυπό τους στην διεθνή σκηνή; Πιστεύετε ότι τελικά θα ξεπεραστούν αυτές οι εντάσεις που πηγάζουν από το ιστορικό παρελθόν;
Διδάσκω τακτικά ένα μάθημα περί ιστορικής μνήμης και έχω ζήσει και ταξιδέψει στην Κίνα, οπότε τα ζητήματα που θέσατε με ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως. Όσο οι πολιτικοί χρησιμοποιούν, και συχνά λανθασμένα, την ιστορία, θα είναι δύσκολο για τις χώρες αυτές να συμφιλιωθούν μεταξύ τους. Το θέμα περιπλέκεται περαιτέρω και λόγω του γεγονότος ότι κάποιοι Ιάπωνες πολιτικοί έχουν την τάση να κάνουν προκλητικές δηλώσεις που θίγουν τις ευαισθησίες των Κινέζων και Κορεατών, ενώ οι ταγοί στην Κίνα θέλουν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν την σφαγή του Νανκίνγκ για πολιτικούς σκοπούς, για να αποκομίζουν οικονομικά οφέλη από την Ιαπωνία και να εξουδετερώνουν τις προσπάθειές της να γίνει μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Δυστυχώς, αυτές οι εντάσεις φαίνεται ότι θα επιδεινωθούν, καθότι η Κίνα προσπαθεί να αυξήσει την επιρροή της στην διεθνή σκηνή.
Σκοπεύετε να επισκεφθείτε την Ελλάδα σύντομα; Αν ναι, θα ήταν μεγάλη μας χαρά να δώσετε μία διάλεξη.
Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση. Ελπίζω αυτό να γίνει σύντομα, αλλά προς το παρόν τα σχέδιά μου είναι ακόμη ρευστά. Μέχρι τότε, σας ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δώσατε να επικοινωνήσω μαζί τους μέσω αυτού του φόρουμ.
Φεβρουάριος 2006 / GreeceJapan.com
