Η Μυρτώ Τσελέντη είναι συγγραφέας του βιβλίου Manga – Φαντασία και Πραγματικότητα {Θραύσματα Κόσμων Κοντινών}
Παρουσιάζοντας τη Μυρτώ Τσελέντη στο GreeceJapan.com, θα αντιγράψουμε κάποια σχόλια που διαβάσαμε στο πρόλογο του βιβλίου της, γραμμένα από την καθηγήτριά της στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Εύη Σαμπανίκου. Πιστεύουμε ότι είναι η καταλληλότερη εισαγωγή στη συνέντευξη που ακολουθεί…..«To βιβλίο αυτό ξεκίνησε από την επιμονή της Μυρτώς να κάνει το πάθος της ζωής της έρευνα. Και τα κάταφερε. Μοιραστείτε το όραμα της διαφορετικότητας του κόσμου των manga μαζί της…»
(Δεκέμβριος 2007)
Μας κάνετε μια σύντομη εισαγωγή στα Μanga και το βιβλίο σας;
Στην Ιαπωνία η λέξη manga αναφέρεται στο σύνολο των κόμικς, ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης. Στην δύση έχει επικρατήσει να ονομάζουμε manga τα ιαπωνικά κόμικς. Η λέξη χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 1800 από τον Ιάπωνα καλλιτέχνη Hokusai, για να χαρακτηρίσει τα πρόχειρα σκίτσα στο τετράδιό του και σημαίνει σε ελεύθερη απόδοση «παιχνιδιάρικες εικόνες». Με την εισαγωγή της τυπογραφίας στην Ιαπωνία, γεννήθηκαν και τα πρώτα κόμικς, πρώτα ευρωπαϊκού στυλ σατυρικά σκίτσα, έπειτα αμερικανικού τύπου κόμικ στριπς και τέλος μηνιαία περιοδικά κόμικς. Στην Ιαπωνία αποτελούσαν πάντα μια μορφή φτηνής ψυχαγωγίας τόσο στην τιμή αγοράς στους όσο και στην δυνατότητα δανεισμού από βιβλιοθήκες και για αυτό και υπήρξε τόσο μεγάλη ανάπτυξη και εξάπλωση (και κατά συνέπεια αποδοχή τους από την κοινωνία, σε αντίθεση με τον δυτικό κόσμο, όπου υπήρξε η επιτροπή λογοκρισίας και που ανέκοψε τη διάδοση αυτή και τα «δαιμονοποίησε» κατά μία έννοια).
Πολλοί πιστεύουν πως τα manga και τα κινούμενα σχέδια (anime) απευθύνονται μόνο σε παιδιά, κάτι το οποίο δεν αληθεύει. Πολλά από τα σύγχρονα manga έχουν χαρακτηριστεί ως αριστουργήματα και έχουν βραβευθεί. Ποιό είναι το στοιχείο που τα διαφοροποιεί; H τέχνη; Ή η τεχνική τους? Το αισθητικό-εικαστικό αποτέλεσμα ή το μήνυμα που μεταφέρει;
Στο βιβλίο μου προσπαθώ να δείξω ορισμένες όψεις των σύγχρονων manga φαντασίας. Σε κάθε κεφάλαιο επιλέγω ένα θέμα και παρουσιάζω πως αυτό αντιμετωπίζεται σε διάφορα manga συνδέοντάς τα με την καθημερινή πραγματικότητα της Ιαπωνίας έτσι όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από ειδησεογραφικά άρθρα. Στόχος μου ήταν να δημιουργήσω ένα όχημα που θα μπορούσε να μυήσει νέους αναγνώστες στον χώρο των γιαπωνέζικων κόμικς αλλά και να προσφέρει κάτι επιπλέον και σε όσους έχουν ήδη ασχοληθεί με αυτό το αντικείμενο.
Πρώτα από όλα αυτή η τοποθέτηση που ακούγεται γενικά για το σύνολο της ένατης τέχνης είναι πολύ λανθασμένη, καθώς όχι μόνο τα manga αλλά και γενικότερα τα κόμικς έχουν πάψει προ καιρού να απευθύνονται αποκλειστικά σε παιδιά. Αλλά ακόμα και έτσι μπορεί ένα κόμικ για παιδιά να είναι υπέροχο και στα μάτια ενός ενήλικα.
Για να απαντήσω όμως στην ερώτηση, πιστεύω ότι το στοιχείο που διαφοροποιεί ένα μέτριο manga (ή anime) από ένα αριστούργημα είναι συγκερασμός περισσότερων χαρακτηριστικών. Ας πάρουμε ένα τρανταχτό παράδειγμα, το Nausicaa of the valley of the wind του Hayao Miyazaki. Μιλάμε για ένα έργο το οποίο είναι αισθητικά άψογο, ενώ το σενάριο του είναι πολυεπίπεδο καθώς είναι σε πρώτη ανάγνωση μια περιπετειώδης μελλοντολογική ιστορία, η οποία μπορεί κάλλιστα να διαβαστεί και να είναι κατανοητή από παιδιά, ενώ ταυτόχρονα έχει πολλά μηνύματα και σκέψεις πάνω στην οικολογική καταστροφή, την ανθρώπινη ψυχολογία, τον πόλεμο και το νόημα της ζωής.
Ποια είναι η θεματολογία τους; Και αν υπάρχουν γενικότερα κατηγορίες θεματολογιών.
Ωχ, την φοβόμουν αυτή την ερώτηση! Το τεράστιο εύρος της θεματολογίας των manga είναι για μένα ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία τους, καθώς και αυτό που ο περισσότερος κόσμος που δεν έχει έρθει σε επαφή μαζί τους αγνοεί. Ειλικρινά θεωρώ ότι δεν πρέπει να υπάρχει χόμπι, κατάσταση, φαινόμενο ή επάγγελμα που δεν έχει και ένα τουλάχιστον manga ανάλογου αντικειμένου. Ενδεικτικά, υπάρχουν manga (πάρτε βαθιά ανάσα) κωμικά, φαντασίας, τρόμου, μυστηρίου, θρησκευτικά, πολιτικά, υπερφυσικά, αισθηματικά, επιστημονικής φαντασίας, αθλητικά στρατιωτικά, υπερηρωικά, ομοφυλοφιλικά, ερωτικά, εναλλακτικά, στριπάκια και φανζίν. Manga για: μαγειρική, έγκλημα, γιακούζα, παιχνίδια, χόμπι, ιαπωνική ιστορία, μαγικές κοπελίτσες, πολεμικές τέχνες, ρομπότς, τραβεστί, βιντεοπαιχνίδια, μουσική, θέατρο, νίντζα, μυστικισμό, αποκρυφισμό, otaku, κατοικίδια ή μη ζώα, κλέφτες, role playing games, και manga που απευθύνονται σε: παιδιά, οικογένειες, κορίτσια, αγόρια, κοπέλες, άντρες, υπαλλήλους και κάθε άλλη ηλικιακή ή επαγγελματική ομάδα. Και αυτά είναι μόνο μερικά από αυτά που κυκλοφορούν αυτήν την στιγμή στην αγορά.
Υπάρχει επίδραση από την Δύση στην σύγχρονη σχεδίαση των manga ή η Ιαπωνία έχει το δικό της στυλ;
Τα γιαπωνέζικα κόμικς έχουν ένα ιδιαίτερο στυλ το οποίο τα κάνει εύκολα διακριτά από τα υπόλοιπα κόμικς. Τα μεγάλα μάτια, οι έντονες εκφράσεις των προσώπων, τα περίεργα χτενίσματα και ο δυναμικός σχεδιασμός της κίνησης είναι μόνο μερικά από αυτά τα χαρακτηριστικά. Αλλά παρόλο που είναι τόσο ξεχωριστά υπάρχουν δυτικές επιρροές. Τα περίφημα μάτια για παράδειγμα, σχεδιάστηκαν για πρώτη φορά έτσι από τον «θεό των manga» Osamu Tezuka, ο οποίος είχε επηρεαστεί από τις ταινίες του Disney και του Max Fleischer. Αλλά και πιο σύγχρονα, ο Tsutomu Nihei, δημιουργός μεταξύ άλλων του manga Blame! αναγνωρίζει ως την βασική επιρροή του Ευρωπαίους δημιουργούς κόμικ. Ταυτόχρονα υπάρχει και το πρόσφατο κίνημα των επονομαζόμενων nouvelle manga που συνδυάζει στοιχεία της γαλλοβελγικής σχολής κόμικς με στοιχεία της ιαπωνικής και ενισχύει τις συνεργασίες μεταξύ καλλιτεχνών από τις δύο αυτές σκηνές.
Υπάρχει αισθητική – εικαστική σχέση μεταξύ των manga και των ukiyo-e;
Σαφέστατα και υπάρχει τέτοια σχέση και μάλιστα από τα γεννοφάσκια τους. Ο Hokusai ήταν δημιουργός ukiyo-e. Αλλά και η έμφαση στην ιστορία και η απλές γραμμές στο σχέδιο που συναντάται στα σύγχρονα manga, είναι κληρονομιά της παραδοσιακής αυτής γιαπωνέζικης τέχνης. Ένα καλό παράδειγμα όπου διαφαίνεται η άμεση σχέση των ukiyo-e και των manga είναι το έργο του δημιουργού κόμικς Suehiro Maruo. Έχει κυκλοφορήσει μάλιστα στην Ιαπωνία και ένα βιβλίο που αντιπαραβάλλονται οι δικές του αιματοβαμμένες εικόνες με αντίστοιχης αισθητικής ukiyo-e.
Σήμερα τα manga επηρεάζονται από τις γενικότερες τάσεις και ρεύματα στην Τέχνη;
Σαφέστατα ναι. Ειδικά τα τελευταία χρόνια οι εικαστικές τέχνες και ο κινηματογράφος έχουν αποτελέσει πηγή έμπνευσης για του δημιουργούς manga, και ιδιαίτερα στους πιο ανεξάρτητους που δεν φοβούνται τους πειραματισμούς.
Υπάρχουν σκηνοθετικές ομοιότητες μεταξύ των manga και του κινηματογράφου (ιαπωνικού ή δυτικού) ;
Τα manga χρησιμοποιούν κάποιες κινηματογραφικές τεχνικές, κυρίως όσο αφορά την οπτική γωνία από την οποία ο αναγνώστης παρακολουθεί την δράση και τα καδραρίσματα. Αλλά δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να εκλαμβάνουμε τα manga και τα κόμικς γενικότερα ως άλλη εκδοχή στατικού κινηματογράφου. Οι μηχανισμοί τους και οι τεχνικές αφήγησης και απεικόνισης είναι τελείως διαφορετικές.
Για ποιο λόγο τα manga και οι ήρωες τους δεν είναι ευρέως γνωστά όπως αντίστοιχες παραγωγές της Disney και άλλων μεγάλων εταιρειών? Οφείλεται στην πολιτική προώθησης των εταιριών ή στην διαφορά κουλτούρας μεταξύ Ανατολής Δύσης;
Δεν πιστεύω ότι είναι κάποια συγκεκριμένη πολιτική εταιριών, καθώς υπάρχουν πλέον πολλές αμερικάνικες και ευρωπαϊκές εταιρείες που εκδίδουν manga και κυκλοφορούν anime σε dvd. Στην Αμερική υπάρχει μάλιστα και καλωδιακό πρόγραμμα που προβάλει anime 24/7. Η διαφορά κουλτούρας υπάρχει σίγουρα αλλά δεν νομίζω ότι είναι τόσο μεγάλη ώστε να αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα. Τότε γιατί δεν είναι τόσο γνωστά τα manga και οι ήρωές τους; Γιατί απλούστατα ο δυτικός κόσμος δεν είχε μέχρι πολύ πρόσφατα επαφή μαζί τους. Τα manga (όπως και τα anime) άρχισαν να γίνονται γνωστά στην Δύση από το ‘80 και μετά. Όπως και στην Ελλάδα έτσι και στο εξωτερικό, από ό,τι γνωρίζω, εκείνη την εποχή άρχισαν να παίζονται σειρές anime στην τηλεόραση, αλλά επειδή ήταν μεταγλωττισμένες οι θεατές δεν γνώριζαν ότι αυτό που παρακολουθούν είναι γιαπωνέζικο. Καθώς λοιπόν τα παιδιά αυτής της γενιάς μεγάλωσαν και ταυτόχρονα, με την ανάπτυξη του διαδικτύου (στοιχείο που έχει συντελέσει πολύ στην διάδοση των anime), σημειώθηκε η έκρηξη των γιαπωνέζικων κόμικς και κινουμένων σχεδίων, τα οποία αυτή την στιγμή έχουν ένα σταδιακά αυξανόμενο κοινό. Δεν ξέρω αν ποτέ η Κάντυ Κάντυ θα είναι εξίσου αναγνωρίσιμη φιγούρα με την Άριελ του Disney, αλλά νομίζω ότι ήδη προχωρούμε προς τα εκεί.
Ξεχωρίζετε κάποιον από τους σχεδιαστές manga και γιατί;
Είναι μια πάρα πολύ δύσκολη ερώτηση για μένα. Αυτήν την στιγμή παρακολουθώ περίπου 30 σειρές manga, και ανακαλύπτω συνέχεια και άλλες. Και σας διαβεβαιώ ότι λατρεύω κάθε μία τους, για διαφορετικούς λόγους. Άλλο με κάνει και γελάω, άλλο με συγκινεί, άλλο με συναρπάζει, άλλο με τρομάζει και άλλο με αφήνει άφωνη με την αισθητική ομορφιά του. Πολλές φόρες ένα manga συνδυάζει περισσότερα από αυτά τα στοιχεία μαζί. Αν πρέπει να διαλέξω από αυτούς τους τομείς, θεωρώ τα manga της Kiyohiko Azuma ξεκαρδιστικά, τα έργα της Ai Yazawa πολυσύνθετα και ρεαλιστικά, την δουλειά του Naoki Urasawa συναρπαστική, την ατμοσφαιρικότητα του Junji Ito μοναδική. Σε καθαρά αισθητικό επίπεδο, χωρίς όμως να μπορώ να το διαχωρίσω εντελώς από το σενάριο, οι Tsutomu Nihei, Hiroki Endo, Kaori Yuki και Sueshiro Maruo είναι πιστεύω πολύ ξεχωριστοί δημιουργοί.
Στην Ελλάδα υπάρχουν manga κοινότητες, διαδικτυακές ή μη; Υπάρχουν αξιόλογοι Έλληνες σχεδιαστές;
Προσωπικά αγνοώ αν υπάρχει κάποια καθαρά manga κοινότητα. Υπάρχουν όμως αρκετές για anime, στις οποίες ο περισσότερος κόσμος που τις παρακολουθεί ασχολείται και με manga. Αντίστοιχα δεν έχω υπόψη μου κάποιον σχεδιαστή που να έχει εκδώσει μια αξιολογήσιμη ποσότητα έργου με καθαρό manga σχέδιο, αλλά υπήρξε ένα manga fanzin, το mangaijin, με σχέδια του Γιάννη Δαλκίδη και κείμενα του Αντρέα Μιχαηλίδη. Επίσης υπάρχουν αρκετοί σχεδιαστές που έχουν ενσωματώσει στο προσωπικό τους στυλ στοιχεία από αυτό, όπως ο Βασίλης Λώλος (Γεννήτρια, εκδ. Giganto) και ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος (Ο Γιάπωνας, εκδ. Futura).
