Πριν από κάμποσες μέρες, στο σπίτι ενός φίλου, πρότεινα ν’ ακούσομε απ’ το διαδίκτυο κάποια σύγχρονα ιαπωνικά τραγούδια, ένκα (λαϊκά) ή και έντεχνα. Η έκπληξη του φίλου, που άκουσε τα προϊόντα της άγνωστης γι’ αυτόν ιαπωνικής τραγουδοποιΐας της εποχής μας, υπήρξε μεγάλη. Περίμενε ότι θ’ άκουγε αυτό που σαν εντύπωση είχαν αφήσει στο νου του όσες παραδοσιακές ιαπωνικές μελωδίες είχε ακούσει μέχρι τότε. Το γεγονός ότι η ιαπωνική παραγωγή τραγουδιών δε σταμάτησε κάπου στο παρελθόν και ότι έχει τους σημερινούς δημιουργούς της, που τα έργα τους μπορούν ν’ ακουστούν με αρέσκεια σ’ όλο τον κόσμο, υπήρξε γι αυτόν μια ανακάλυψη.
Ότι η παραδοσιακή «εξωτική» ιαπωνική μουσική είναι η μόνη μουσική αυτής της χώρας είναι ένα από τα πολλά στερεότυπα που κυριαρχούν. Και όχι μόνο για την Ιαπωνία. Η δημιουργία διάφορων στερεότυπων για την Ανατολή ξεκίνησε, στα νεότερα χρόνια, ήδη από τον 19ο αιώνα. Κάποιες ιδέες γι’ αυτό το τμήμα του κόσμου άρχισαν από τότε να εμφανίζονται, να ενισχύονται στις μεταπολεμικές δεκαετίες και με την επίμονη επανάληψη να επικρατούν.
Η μία Ανατολή, της οποίας την ενότητα εξασφαλίζει μια κατασκευασμένη γενικότητα, όπως ο π.χ. «ανατολικός μυστικισμός», ο οποίος αντιπαρατίθεται στην εξίσου κατασκευασμένη γενικότητα της «λογικής Δύσης», ή, ταυτόχρονα, ο αντιδυτικισμός, σύμφωνα με τον οποίο πάντα ex oriente lux, το οποίο έρχεται να φωτίσει το δυτικό σκοτάδι, η εντύπωση ότι οι πάντες στην Ανατολή ασχολούνται με τον διαλογισμό, ότι η ιδέα των μετενσαρκώσεων υπάρχει σ’ όλη την πνευματική της ιστορία, ότι η γιόγκα αποτελεί τη βασική πρακτική του Ινδουισμού, ότι ο Ταοϊσμός είναι η θρησκεία της Κίνας, ενώ το Ζεν της Ιαπωνίας κ.ο.κ. είναι στερεότυπα που έχουν προσλάβει το κύρος αυτονόητης αλήθειας. Εν τω μεταξύ στους χώρους των επιστημών που ασχολούνται μ’ αυτά τα θέματα, όλα αυτά τα στερεότυπα, ιδίως στο πλαίσιο της λεγόμενης μετααποικιοκρατικής κριτικής, έχουν αντικατασταθεί εδώ και δεκαετίες από θέσεις που είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα.
Δεν υπάρχει μία Ανατολή: η πραγματική Ανατολή υπήρξε και είναι τόσο πολύχρωμη όσο και η Δύση. Ούτε και μυστική Ανατολή, σαν γενική κατάσταση: ήδη από την εποχή που οι διανοούμενοι της Ανατολής ήρθαν σ’ επαφή με τη δυτική λογική, ανακάλυψαν και πρόβαλαν κι αυτοί τα δικά τους συστήματα φιλοσοφίας, τη δική τους λογική σκέψη. Πολλοί επιστήμονες έχουν δείξει πως κατασκευάστηκε η «μυστική Ανατολή». Ο διαλογισμός και η γιόγκα αποτελούν πρακτικές διάφορων πνευματικών ελίτ (με τις οποίες ήρθε σε αντίθεση στην Ινδία η κατεστημένη θρησκεία των βραχμάνων, η οποία χρησιμοποίησε διάφορους τρόπους για να τις θέσει υπό τον έλεγχό της) και όχι του μεγάλου πλήθους, που έχει πάντα ως συνισταμένη της θρησκευτικότητάς του (όταν κι αυτή υπάρχει) τη λατρεία των θείων όντων, των ντέβα, των αβατάρ, των Βουδών, των μποντισατβών, των τοπικών ηρώων, των αποθεωμένων αγίων, των αθάνατων, των κάμι κ.ο.κ. Στην πρώιμη βεδική θρησκεία, στο Σίντο, στον Ταοϊσμό κ.α. δεν υπάρχουν μετενσαρκώσεις. Οι θρησκείες των λαών της Κίνας και της Ιαπωνίας είναι σύνθετες από διάφορα στοιχεία, κυρίως θεία όντα προερχόμενα από διάφορες πηγές, με αποτέλεσμα έναν επικρατούντα πολυθεϊσμό. Το Ζεν, μια μικρή, σε σύγκριση π.χ. με τις Σχολές του Βουδισμού της Καθαρής Χώρας, βουδιστική Σχολή, απέκτησε τόση σημασία και για την Ιαπωνία και «ανακαλύφτηκε» κι εκεί μετά την επιτυχία που είχε η διάδοσή της στη Δύση, κυρίως από τον Νταϊσέτσου Σουζούκι, που ζωγράφισε γι’ αυτό μια σε πολλά σημεία ανιστορική εικόνα.
Ο κατάλογος θα μπορούσε να μακρύνει ακόμα. Ωστόσο κάποια στιγμή, η αλήθεια πρέπει ν’ αντικαταστήσει τη χρόνια, κατεστημένη φαντασία.
