Το Ράκουγκο (落語) είναι θα έλεγε κανείς θέατρο στην πλέον απλή δυνατή μορφή. Ο ρακουγκόκα αποτελεί τον μοναδικό εκφραστή του επί σκηνής, ενώ το μαξιλάρι στο οποίο κάθεται, η βεντάλια (σένσου 扇子) και το μαντίλι (τενούγκουι 手拭い) τα οποία κρατά και χρησιμοποιεί ως προπς, τα μόνα σκηνικά αντικείμενα της παράστασης. Μεταφέροντας κυρίως ιστορίες της εποχής Έντο (1603-1868) (αλλά και μεταγενέστερες), ο ρακουγκόκα (落語家), φορώντας κιμονό, ζωντανεύει επί σκηνής έναν ολόκληρο θίασο, υποδυόμενος κάθε πρόσωπο που συμμετέχει στην εκάστοτε ιστορία. Η τελευταία συνήθως θα είναι κωμικής φύσεως, βγαλμένη από την καθημερινότητα των απλών πολιτών, συχνά ωστόσο θα εμπεριέχει στοιχεία βαθύτερου ηθικού νοήματος τα οποία μπορούν να αγγίξουν συναισθηματικά τον θεατή.
Η τέχνη του Ράκουγκο ξεκίνησε την εποχή Έντο, όταν διασκεδαστές παρουσίαζαν χιουμοριστικούς μονολόγους μπροστά σε κοινό. Σταδιακά προέκυψαν οι επαγγελματίες αφηγητές, ρακουγκόκα, οι οποίοι περνούν από διάφορα στάδια εκπαίδευσης. Ξεκινούν ως μαθητευόμενοι ενός επαγγελματία και διανύουν τρεις βαθμίδες αφηγητή: ζένζα (χαμηλότερη), φουτατσούμε και σιν-ούτσι. Η διαδικασία διαρκεί συνήθως οχτώ με δώδεκα χρόνια. Η ικανότητα του ρακουγκόκα να χρησιμοποιεί διαφορετικές εκφράσεις του προσώπου, διαφορετικές διαλέκτους, ύφη και τόνους φωνής, καθώς και την γλώσσα του σώματος του (πάντοτε όμως καθιστός), καθορίζει την ποιότητα της παράστασης, ενώ κάθε ρακουγκόκα προσδίδει στις πολλάκις ειπωμένες ιστορίες την δική του «πινελιά».
Παραστάσεις Ράκουγκο δίνονται κυρίως σε συγκεκριμένα θέατρα του Τόκιο και της Οσάκα, ενώ μεταδίδονται και σε προγράμματα στην τηλεόραση. Το είδος όμως έγινε γνωστότερο στο ευρύ κοινό (εκτός της Ιαπωνίας) το 2016-17, μέσα από την επιτυχημένη άνιμε σειρά «Shōwa Genroku Rakugo Shinjū». Σε αντίθεση με το θέατρο Καμπούκι ή Νο, το Ράκουγκο βασίζεται στην αφήγηση και ως εκ τούτου, η βαθιά κατανόηση της ιαπωνικής γλώσσας (οι διάλογοι χρησιμοποιούν συχνά ιδιωματισμούς) αποτελεί σχεδόν προαπαιτούμενο για την απόλαυση μια παράστασης. Για αυτόν τον λόγο, το είδος αυτό παρέμεινε λιγότερο διάσημο μεταξύ των τριών.
Το 2011 λοιπόν ξεκίνησε η πρωτοβουλία «Ράκουγκο χωρίς σύνορα (Rakugo Without Borders)», παραστάσεων δηλαδή Ράκουγκο οι οποίες πραγματοποιούνται εκτός της Ιαπωνίας, με την βοήθεια υπέρτιτλων*. Επαγγελματίες ρακουγκόκα από την Ιαπωνία δίνουν παραστάσεις σε χώρες του εξωτερικού και η μετάφραση των όσων λένε εμφανίζεται με την μορφή υπέρτιτλων. Μπορεί όμως η πρακτική αυτή να επιτρέψει σε ένα είδος όπως το Ράκουγκο, το οποίο βασίζεται συχνά σε αυτοσχεδιασμούς του ρακουγκόκα και σε τοπικά στοιχεία χιούμορ, να μεταδώσει στον μη Ιάπωνα και μη γνώστη της ιαπωνικής κουλτούρας το πνεύμα και την ουσία του; Φαίνεται πως μπορεί.
Τον Ιούνιο του 2018, είχα την ευκαιρία (και ευτυχία) να παρακολουθήσω μία τέτοια παράσταση Ράκουγκο, στο πλαίσιο ενός ετήσιου ιαπωνικού φεστιβάλ στην πόλη Βρότσουαβ της Πολωνίας. Σε μια γεμάτη αίθουσα, οι δύο καλεσμένοι ρακουγκόκα παρουσίασαν ιστορίες στα ιαπωνικά. Τα γέλια και τα χειροκροτήματα του κοινού, το οποίο αποτελούσαν παιδιά μέχρι ηλικιωμένοι, σε κάθε μία από τις ιστορίες, επιβεβαιώνουν με τον καλύτερο τρόπο τον παραπάνω ισχυρισμό.
Όπως είναι φυσικό βεβαίως, σε μια παράσταση στην μορφή αυτή, μπορεί να υπάρξουν επιπλοκές με την ορθή προβολή των υπέρτιτλων ή να υπάρξουν στοιχεία της ιστορίας τα οποία δεν αντιλαμβάνονται πλήρως οι μη Ιάπωνες θεατές. Η ελευθερία του ρακουγκόκα (ιδίως κατά την έναρξη) να αυτοσχεδιάσει επί σκηνής περιορίζεται επίσης σημαντικά. Τίποτα από αυτά ωστόσο δεν φαίνεται πως είναι ικανός λόγος να υποβαθμίσει μία τέτοια παράσταση Ράκουγκο.
Η γεμάτη ζωντάνια αφήγηση, η απλότητα και εγγύτητα των ηρώων των ιστοριών αυτών, οι οποίοι μοιάζουν οικείοι στον κάθε θεατή, τον συνεπαίρνουν και τον «τοποθετούν» μέσα στην ίδια την ιστορία. Η παρακολούθηση μιας παράστασης Ράκουγκο είναι οπωσδήποτε μία αξέχαστη εμπειρία την οποία ελπίζουμε πως θα μπορέσουμε να απολαύσουμε μια ημέρα και στην Ελλάδα.
Εδώ μπορείτε να δείτε μία σύντομη εισαγωγή στην τέχνη του Ράκουγκο (αγγλικοί υπότιτλοι).
*Υπάρχουν βέβαια και Ιάπωνες ρακουγκόκα που δίνουν παραστάσεις στην αγγλική γλώσσα (όπως ο Σινοχάρου Τατεκάουα ή ο Kατσούρα Kαϊσι).
