Η σχέση Ιαπωνίας-Ηνωμένων Πολιτειών είναι κάτι που παραξενεύει όσους αρχίζουν τα πρώτα τους βήματα στην εξερεύνηση της πρώτης και ειδικά όσους την επισκέπτονται για πρώτη φορά. Από τα «κατακάνα-γκο» (カタカナ語), τις εισαγόμενες (κυρίως από τα αγγλικά) λέξεις που γράφονται με το ειδικό σχετικό συλλαβο-αλφάβητο και που έχουν υποκαταστήσει πολλές από τις αντίστοιχες ιαπωνικές ως τον τρόπο διασκέδασης, το φαγητό, το ντύσιμο και δεκάδες άλλα στοιχεία της καθημερινής ζωής, η παρουσία του νέου αμερικανικού πολιτισμού είναι τόσο εμφανής στην Ιαπωνία που ίσως οι κυνικοί είναι δικαιολογημένοι όταν αποκαλούν τη χώρα, «51η πολιτεία των ΗΠΑ»∙ βεβαίως το παραπάνω είναι σχήμα λόγου καθώς αγνοεί ένα εξαιρετικά περίπλοκο πλέγμα πολιτικών, οικονομικών και πολιτισμικών συνθηκών με ιστορία μεγαλύτερη από 150 χρόνια και με πρωταγωνιστές δύο από τις πιο ιδιόμορφες χώρες του πλανήτη. Γιατί συμβαίνει; Ίσως επειδή όλοι πιστεύουν (εσφαλμένα) ότι ξέρουν καλά τη μια από τις δύο και αρκετά καλά την άλλη.
Δε θα πέσω στην παγίδα να αποπειραθώ μια ανάλυση του φαινομένου αυτού –και γιατί δεν έχω το χώρο και γιατί δεν αισθάνομαι ότι έχω τις απαραίτητες γνώσεις ώστε να μην το αδικήσω. Θα θυμίσω ωστόσο στους πλημμελώς ενημερωμένους ότι η Αμερική που άνοιξε την Ιαπωνία από το κλείσιμο δυόμιση αιώνων της δυναστείας Τοκουγκάουα δεν ήταν οι ΗΠΑ που ξέρουμε σήμερα, τόσο από πλευράς παρουσίας στη διεθνή σκηνή όσο και από πλευράς εσωτερικής οργάνωσης πράγμα που σημαίνει ότι ο «πολιτισμικός ιμπεριαλισμός» που πολλοί προσάπτουν (εν μέρει δικαίως) στην μεταπολεμική παγκόσμια υπερδύναμη ήταν, στην πραγματικότητα, ανύπαρκτος. Όσο για την αμερικανική κατοχή του 1945-1952, σαφώς επηρέασε την κατάσταση στην Ιαπωνία όμως όχι τόσο καθοριστικά όσο νομίζουν οι περισσότεροι αφού το υπέδαφος ήταν ήδη στρωμένο επί σχεδόν έναν αιώνα, από τότε που ο αρχιπλοίαρχος Μάθιου Πέρι έβαλε τα «Μαύρα Πλοία» του απέναντι στην πρωτεύουσα του σογκούν.
Όπως έχω γράψει κι άλλοτε, αυτό που θεωρώ σημαντικό στη σχέση μεταξύ των δύο χωρών είναι ότι παρά την ανισορροπία στρατιωτικών δυνάμεων, οι Ιάπωνες κατάφεραν να στήσουν απέναντι στους Αμερικανούς μια πολύ καλή άμυνα και από οικονομική και, κυρίως, από πολιτισμική άποψη και συνεχίζουν να την κρατούν όλα αυτά τα χρόνια. Αν και σε πρώτη ανάγνωση μοιάζουν να έχουν κυριαρχηθεί από τον αμερικανικό πολιτισμό, στην πραγματικότητα ελάχιστα αμερικανικά στοιχεία μεταφέρθηκαν στην Ιαπωνία αυτούσια –τα υπόλοιπα μετασχηματίστηκαν τόσο που οι περισσότεροι Αμερικανοί που ξέρω δυσκολεύονται καν να τα αναγνωρίσουν. Το μόνο σημείο στο οποίο θα συμφωνούσα με τους επικριτές θα ήταν σε ό,τι αφορά τον καπιταλιστικό/καταναλωτικό τρόπο ζωής όμως αφενός καμία χώρα του δυτικού (και πλέον και του ανατολικού) κόσμου δεν είναι αθώα ως προς την αποδοχή αυτού του μοντέλου και αφετέρου οι Ιάπωνες ζούσαν βάσει αυτού του μοντέλου περίπου έναν αιώνα πριν οι ιδρυτές των ΗΠΑ υπογράψουν τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας.
