Πάνω και κάτω

Greecejapan_Senpai_Kohai
Φωτογραφία © Γρηγόρης Α. Μηλιαρέσης

Τους όρους «σεμπάι» (先輩) και «κοχάι» (後輩) τους άκουσα για πρώτη φορά στο περιβάλλον των πολεμικών τεχνών και εκτός Ιαπωνίας –όπως συμβαίνει με τα περισσότερα στοιχεία του συγκεκριμένου πολιτισμού (και μάλλον όλων των πολιτισμών) όταν βγαίνουν από το πλαίσιο αναφοράς τους, ο τρόπος που ερμηνεύονταν και χρησιμοποιούνταν, μικρή μόνο σχέση είχε με τον τρόπο που χρησιμοποιούνται στην Ιαπωνία. Σε έναν κόσμο που ανδροκρατείται ωστόσο, αυτό είναι περίεργο, καθώς υπάρχει ένα αντίστοιχο παράδειγμα από έναν χώρο γνωστό σε όλους, τον Ελληνικό Στρατό: οι όροι σεμπάι και κοχάι πλησιάζουν πολύ αυτό που στον στρατό ορίζεται σαν «παλιός» και «νέος», μια άτυπη αλλά βαθιά ριζωμένη και λειτουργική σχέση μεταξύ κάποιου που έχει εμπειρία του συγκεκριμένου συστήματος επειδή εκτέθηκε σ’ αυτό νωρίτερα και κάποιου που δεν έχει επειδή μόλις εντάχθηκε σ’ αυτό. Η βασική διαφορά με το δίδυμο παλιός-νέος στον στρατό είναι ότι στη σχέση σεμπάι-κοχάι όπως χρησιμοποιείται στην Ιαπωνία, η ηλικία παίζει ρόλο: οι σεμπάι πολύ σπάνια είναι νεώτεροι από τους κοχάι τους.

Ένα σημείο που οι άνθρωποι των πολεμικών τεχνών ακόμα και εκτός Ιαπωνίας πλησιάζουν την ουσία της σχέσης σεμπάι-κοχάι είναι στο θέμα των υποχρεώσεων: αν και η βασική σχέση συνίσταται στην εκπαίδευση του κοχάι από τον σεμπάι, στην πραγματικότητα οι δύο δένονται από ένα πλέγμα υποχρεώσεων που ξεφεύγει από τον στενό χώρο της σχολής και της τέχνης. Ο σεμπάι λειτουργεί στην πραγματικότητα σαν μέντορας του κοχάι, βοηθώντας τον σε οτιδήποτε χρειαστεί τη ζωή του –συχνά λέγεται ότι ο σεμπάι είναι αυτός που θα πάρεις τηλέφωνο για να σε βγάλει με εγγύηση αν σε έχουν συλλάβει επειδή ήσουν μεθυσμένος και αυτός που θα ζητήσεις να γίνει κουμπάρος στον γάμο σου. Και όσα χρόνια και αν περάσουν (από την εξωσχολική δραστηριότητα, από το πανεπιστήμιο, από τότε που μπήκες στην εταιρεία) δε θα πάψει ποτέ να είναι σεμπάι σου και δε θα πάψει ποτέ να είναι ένας άνθρωπος στον οποίο θα στραφείς έστω και για μια γνώμη κάθε φορά που αντιμετωπίζεις ένα πρόβλημα.

Φυσικά η συγκεκριμένη σχέση είναι ευεπίφορη σε καταχρήσεις –όπου υπάρχει ιεραρχία (και δεδομένου ότι η κοινωνία του ήταν μέχρι πριν από 150 χρόνια διαχωρισμένη σε τέσσερις σαφώς προσδιορισμένες τάξεις, αυτές του κινεζικού συστήματος «σι, νο, κο, σο»/ 士農工商 ή «πολεμιστές, αγρότες, τεχνίτες, έμποροι» με τη σειρά τους προερχόμενες από τις κομφουκιανικές αρχές κοινωνικής οργάνωσης, η ιεραρχία είναι κάτι που έρχεται φυσικά στους Ιάπωνες) θα υπάρξουν πάντα αυτοί που θα χρησιμοποιήσουν τα προνόμια της θέσης τους για να υπερτονίσουν τα δικαιώματά τους και να αγνοήσουν τις υποχρεώσεις τους. (Και από την άποψη αυτή, όσοι έχουν υπηρετήσει στον Ελληνικό Στρατό θα βρουν ομοιότητες με το ζευγάρι «παλιός-νέος».) Από ό,τι ακούω πάντως (καθώς για διάφορους λόγους βρίσκομαι εξ ορισμού εκτός του συστήματος όπως εφαρμόζεται στην Ιαπωνία), η κατάχρηση εδώ είναι κατά κανόνα πολύ πιο ήπια και το όποιο καψόνι περιορίζεται στα δίδυμα σεμπάι-κοχάι στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο. Στη δουλειά ή σε άλλους χώρους ενηλίκων, το πράγμα λειτουργεί πολύ πιο υγιώς και τελικά συνεισφέρει στην ομαλή λειτουργία του συστήματος –ή εν πάση περιπτώσει, σ’ αυτό που περνάει για «ομαλή λειτουργία» στην Ιαπωνία.

ENGLISH

Γρηγόρης Μηλιαρέσης
Γρηγόρης Μηλιαρέσης
Δημοσιογράφος και μεταφραστής. Έχει συνεργαστεί με πλειάδα εφημερίδων, περιοδικών (τόσο του γενικού όσο και του ειδικού τύπου) και εκδοτικών οίκων και με ειδίκευση στο Ίντερνετ, τις πολεμικές τέχνες και την Ιαπωνία όπου και ζει τα τελευταία χρόνια. Από το 2012 μέχρι το 2016 έγραφε την εβδομαδιαία στήλη στο GreeceJapan.com "Γράμματα από έναν αιωρούμενο κόσμο" και το 2020 κυκλοφόρησε το ομότιτλο βιβλίο του. Περισσότερα στη συνέντευξη που είχε δώσει στο GreeceJapan.com.

Η αναδημοσίευση περιεχομένου του GreeceJapan.com (φωτογραφιών, κειμένου, γραφικών) δεν επιτρέπεται χωρίς την εκ των προτέρων έγγραφη άδεια του GreeceJapan.com

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Πρόσφατα