Κόσουκε Φουκούντα, Χιροάκι Γιοσικάουα
Από την περίοδο Μέιτζι (1868-1912), όταν οι Ιάπωνες άρχισαν να δέχονται και να μελετούν τον δυτικό πολιτισμό, μέχρι και σήμερα, ο ελληνικός πολιτισμός εκτιμάται από τους Ιάπωνες ως η καταγωγή του δυτικού πολιτισμού και ως μια ανώτατη κορυφή των πολιτισμών παγκοσμίως και η μελέτη για την ελληνική κουλτούρα και την ιστορία αυξάνεται συνεχώς ποιοτικά και ποσοτικά στη χώρα μας. Αλλά κατά την άποψη μας, είναι δύσκολο το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον των Ιαπώνων για την Ελλάδα να ξεπεράσει το τείχος της αρχαιότητας ή της κλασσικής εποχής και του Βυζαντίου και δυστυχώς ο πλούσιος πολιτισμός της σύγχρονης Ελλάδας δεν φωτίζεται ακαδημαϊκά ακόμη σήμερα στην Ιαπωνία.
Και στην Ελλάδα, κατά τη γνώμη μας, αρκετοί Έλληνες ενδιαφέρονται για τις ιαπωνικές υποκουλτούρες, συμπεριλαμβάνοντας τα άνιμε ή τα τραγούδια, για παράδειγμα J-pop ή ιαπωνική ροκ μουσική. Αν και υπάρχουν μεταφράσεις της ιαπωνικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, δεν υπάρχει μεγάλη ποικιλία και φαίνεται ότι μερικές μεταφράστηκαν από τα αγγλικά.
Εμείς πιστεύουμε ότι πρέπει οι Έλληνες μελετητές και οι Ιάπωνες μελετητές να συνεργαστούμε για να εξαλείψουμε αυτό το πρόβλημα: τα ενδιαφέροντα μας από τον έναν προς τον άλλον είναι πάρα πολύ διαφορετικά και δεν διασταυρώνονται εύκολα. Επιπλέον, από άποψη ακαδημαϊκή, και στην Ελλάδα και στην Ιαπωνία δεν αναφέρονται οι ακαδημαϊκές παραδόσεις και οι μελέτες της άλλης χώρας, στη δική της γλώσσα.1
Μέσω αυτού του άρθρου μας θα παρουσιάσουμε την υπόθεση εργασίας (working hypothesis) της μελέτης μας για το «Toda-Raba» του Νίκου Καζαντζάκη και για την ιστορική και πνευματική σχέση του Καζαντζάκη με τον Ιάπωνα δραματογράφο Ακίτα Ούτζακου (秋田雨雀 / AKITA Ujaku 1883-1962) σαν τον τόπο όπου η ακαδημαϊκή μελέτη για την Ιαπωνία και την Ελλάδα διασταυρώνεται, δηλαδή το κοινό σημείο όπου οι Ιάπωνες και οι Έλληνες μελετητές πρέπει να συνεργαστούμε για να λύσουμε το ελληνο-ιαπωνικό θέμα. Και θα θέλαμε να συμβάλουμε στην ανάπτυξη της επικοινωνίας μεταξύ των μελετητών στις χώρες μας και επιτέλους να κινήσουμε το ενδιαφέρον στους μελετητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας ή του Καζαντζάκη για αυτό το ελληνο-ιαπωνικό θέμα μας «η Ιαπωνία και ο Καζαντζάκης» και «η Ιαπωνία και η νεοελληνική λογοτεχνία».
Ο Καζαντζάκης και η Ιαπωνία
Είναι γνωστό ότι ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957), ο οποίος επισκέφτηκε την Ιαπωνία το 1935 ως ανταποκριτής της αθηναϊκής εφημερίδας «Ακρόπολις»2, έγραψε το «Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία και Κίνα» στα ελληνικά και «Le Jardin des Rochers» (ο Βραχόκηπος) στα γαλλικά. Εκτός από αυτά τα δυο έργα, έγραψε το προαναφερόμενο μυθιστόρημα «Toda-Raba» στα γαλλικά το 1930 όπου ένας χαρακτήρας που παίζει σημαντικό ρόλο είναι Ιάπωνας. Από ό,τι γράψαμε πιο πάνω, μας φαίνεται πολύ καθαρά η δυσκολία της μελέτης για τη σχέση του Καζαντζάκη με την Ιαπωνία: οι γλώσσες. Είναι παράλογο και σχεδόν αδύνατο να αναγκαστούν οι μελετητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας οι οποίοι δεν είναι από την Κίνα ή την Ιαπωνία να διαβάσουν τις ιστορικές πηγές ή τα βιβλία που γράφονται στα κινέζικα και στα ιαπωνικά, για να μελετήσουν τα έργα ή την βιογραφία του Καζαντζάκη.
Και για τους Ιάπωνες μελετητές της Ιαπωνολογίας, υπάρχει μια μεγάλη δυσκολία όταν αναγκάζονται να διαβάσουν τα έργα του Καζαντζάκη στα ελληνικά και στα γαλλικά, αλλά και τις ιστορικές πηγές λ.χ. στα ελληνικά και στα γαλλικά και στα ρωσικά. Για αυτό το λόγο πιστεύουμε ότι για μας τους Ιάπωνες μελετητές είναι απαραίτητο να συνεργαστούν μαζί μας οι μελετητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να συμβάλλουμε στην ανάπτυξη της μελέτης της νεοελληνικής λογοτεχνίας μέσα από το θέμα μας, όπως προαναφέραμε.
Σήμερα στην Ιαπωνία ο Φουκούντα και μερικοί συμμεταφραστές τελειώσαμε ήδη τη μετάφραση του «Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία και Κίνα» στα ιαπωνικά και τη διορθώνουμε και τη μελετάμε ακαδημαϊκά. Στο εγγύς μέλλον θα έρθει η μέρα που οι Ιάπωνες θα διαβάσουν την λογοτεχνική παρουσίαση των ηθών και του πολιτισμού στην Ιαπωνία του τότε, καθώς και την φιλοσοφική και λογοτεχνική ιδέα του Καζαντζάκη για την Ιαπωνία, συμπεριλαμβάνοντας τη σύγκριση μεταξύ της Ιαπωνίας και της αρχαίας Ελλάδας.
Ο Καζαντζάκης και ο Ακίτα
Σύμφωνα με το κεφάλαιο «Από τη Μόσχα στο Μπατούμι» του «Ταξιδεύοντας: Ρουσία» ο Καζαντζάκης, που προσκαλέστηκε στη Σοβιετική Ρωσία για να συμμετέχει στις γιορτές για τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης, συνάντησε τον Ιάπωνα δραματογράφο και ποιητή Ακίτα Ούτζακου στο ταξίδι στον Καύκασο, ο οποίος επίσης προσκαλέστηκε από την Σοβιετική κυβέρνηση ως ένας Ιάπωνας διανοούμενος που συμπαθεί τη Σοβιετική Επανάσταση3. Σε αυτό το βιβλίο ο Καζαντζάκης δεν ανέφερε καθόλου τον Ακίτα σαν σημαντικό πρόσωπο, αλλά μερικές φορές σημείωσε τη συμπεριφορά και το χαρακτήρα του Ακίτα στο ταξιδιωτικό βιβλίο. Και επιπλέον στο μυθιστόρημα «Toda-Raba», του οποίου σκηνή είναι οι γιορτές για τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης, παρουσιάζεται ένας χαρακτήρας Ιάπωνας, ο «Amita», του οποίου το όνομα μοιάζει με αυτό του Ακίτα Ούτζακου. Στην εισαγωγή του «Toda-Raba» το όνομα του Αμίτα αναφέρεται σαν ένα κύριο πρόσωπο από τους επτά ήρωες στο «Toda-Raba»4 και εμφανίζεται ήδη από το πρώτο κεφάλαιο μέχρι την τελευταία σκηνή αυτού του μυθιστορήματος. Από εδώ είναι προφανές ότι ο Αμίτα παίζει αρκετά σημαντικό ρόλο στο «Toda-Raba» και υποθέτουμε ότι τουλάχιστον μέσω αυτού του μυθιστορήματος μπορούμε να δούμε τα ιαπωνικά στοιχεία στο έργο της καζαντζακικής λογοτεχνίας, δηλαδή της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Ο Ακίτα Ούτζακου, ο οποίος γεννήθηκε στο Αομόρι το 1883 και πέθανε στο Τόκιο το 1962, δρούσε πολιτικά ως αριστερός συγγραφέας μέσα από τη ζωή του. Στο Τόκιο-Σένμον-Γκάκκο (東京専門学校 / Tokyo-Senmon- Gakko, είναι το σημερινό πανεπιστήμιο Waseda) σπούδασε αγγλική φιλολογία και άρχισε να συγγράφει μυθιστορήματα και δράματα. Από τη δεκαετία του 1910 ξεκίνησε να παίρνει μέρος στα σοσιαλιστικά κινήματα. Και από τη δεκαετία του 1920 συμμετείχε στη δράση για τις πολιτισμικές ανταλλαγές (les échanges culturels) μεταξύ της Ρωσίας και της Ιαπωνίας και επίσης προσκαλέστηκε στη Σοβιετική Ρωσία για να συμμετέχει στις γιορτές για τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης στο 1927. Εκεί ο Ακίτα συνάντησε τους δυτικούς διανοούμενους συμπεριλαμβάνοντας τον Καζαντζάκη5 και μετά την επιστροφή του στην Ιαπωνία εξέδωσε ταξιδιωτικά βιβλία, φέρ’ειπείν «το ημερολόγιο στον Καύκασο» (『カフカズ日記』 / 1928) στα ιαπωνικά για να δείξει την σοβιετική εμπειρία του στους Ιάπωνες.
Ο Ακίτα σημείωσε στο ημερολόγιο του (『秋田雨雀日記』) ότι είχε μια συνέντευξη με τον Καζαντζάκη στο ξενοδοχείο όπου διέμειναν οι διανοούμενοι προσκεκλημένοι για τις γιορτές για τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Και στο έργο του « η νέα Σοβιετική Ρωσία » (『若きソウエート・ロシヤ』 / 1929 ) έγραψε ότι ακολούθησε το ταξίδι με τους οδηγούς της σοβιετικής κυβέρνησης και τους προσκεκλημένους διανοούμενους στην Ουκρανία και στον Καύκασο, όπως ανέφερε και ο Καζαντζάκης. Μεταξύ άλλων, θέλουμε να πληροφορήσουμε τους αναγνώστες ότι βρήκαμε τις ενδιαφέρουσες περιγραφές για τον Καζαντζάκη στα προαναφερόμενα δύο βιβλία του Ακίτα και στο ημερολόγιο του Ναρούμι Κανζό (『鳴海完造日記』) (鳴海完造 / NARUMI Kanzo 1899-1974), ο οποίος είναι συμπατριώτης του Ακίτα και επισκέφτηκε τη Σοβιετική Ρωσία ως διερμηνέας για τον Ακίτα. Και εκτός από τις ενδιαφέρουσες παρουσιάσεις για τον Καζαντζάκη έχουμε τις φωτογραφίες των δύο υπογραφών του Καζαντζάκη με το χέρι του στο ημερολόγιο του Ακίτα6 και στο ημερολόγιο του Ναρούμι7. Πρόκειται στο εγγύς μέλλον να δημοσιεύσουμε ένα ακαδημαϊκό άρθρο για αυτήν τη λόγια επικοινωνία μεταξύ του Έλληνα και των Ιαπώνων.
Ο Ακίτα και ο καζαντζακικός Αμίτα στο «Toda-Raba»
Λοιπόν άραγε πόση σχέση έχει ο Ιάπωνας ποιητής Ακίτα με τον καζαντζακικό Αμίτα εκτός από την ομοιότητα των ονομάτων τους; Ακριβώς αυτό είναι το θέμα της μελέτης μας. Εδώ αναφέρουμε ένα διήγημα που ο Αμίτα γράφει στο «Toda-Raba» για να δείξουμε μια πνευματική και λογοτεχνική επικοινωνία μεταξύ του Καζαντζάκη και του Ακίτα.
Στο πρώτο κεφάλαιο ο Αμίτα γράφει ένα δράμα: δεκατρείς στρατιώτες σκοτώνουν δεκατρία αθώα παιδιά χωρίς προφανή λόγο8. Και θέλουμε να επισημάνουμε ότι η πλοκή αυτού του δράματος μοιάζει πάρα πολύ με το δράμα του Ακίτα «η εποχή της βρεφοκτονίας» (『幼児の殺戮時代』/ 1924) το οποίο συνέγραψε για να διαμαρτυρηθεί κατά της άδικης σφαγής των Κορεατών και των σοσιαλιστών το 1923, όταν έγινε ο Μεγάλος Σεισμός στο Τόκιο και σκοτώθηκαν αυτοί από τους Ιάπωνες στρατιώτες και αστυνόμους και τους Ιάπωνες περαστικούς μέσα στην αναταραχή λόγω του σεισμού. Και σύμφωνα με το ημερολόγιο του Ακίτα, ο Ακίτα μίλησε για αυτό το έργο του στο Καζαντζάκη μέσω του διερμηνέα του στη Μόσχα και ο Καζαντζάκης το σημείωσε στην ατζέντα του9.
Σε αυτό το μικρό άρθρο μας δυστυχώς δεν μπορέσαμε να δείξουμε παρά μόνο τα πλέον ελάχιστα παραδείγματα. Κατά τη γνώμη μας, όμως, μέσα από το άρθρο κατορθώσαμε να αναδείξουμε ότι υπάρχουν πολλές ιστορικές και λογοτεχνικές πηγές που συμβάλλουν στην προώθηση της μελέτης για τον Καζαντζάκη και επιπλέον για τη νεοελληνική λογοτεχνία, από ιστορική και λογοτεχνική πλευρά. Πιστεύουμε ότι μέσω του τρόπου της μελέτης μας μπορούμε να εισάγουμε μια καινούργια μελετητική μέθοδο ή μια καινούργια άποψη για την σύγκριση μεταξύ της ελληνικής λογοτεχνίας και της ιαπωνικής λογοτεχνίας: η μελέτη μας σκοπεύει να διαπεράσει την απλά επιφανειακή σύγκριση μεταξύ των παραδοσιακών πολιτισμών μας και να φωτίσουμε την εναλλακτική πνευματική και λογοτεχνική επικοινωνία μεταξύ των χωρών μας, η οποία στηρίζεται από τα ιστορικά γεγονότα και τα κείμενα που μπορούν να τεκμηριώσουν τα ιστορικά γεγονότα αυτά, καθώς και λογοτεχνικές πηγές. Και τέλος, εκτός από τον τομέα της μελέτης της επικοινωνίας μεταξύ των χωρών μας από την ιστορική και λογοτεχνική πλευρά, θέλουμε να συμβάλουμε στη μελέτη για τη διεθνή σχέση των διανοούμενων στο Μεσοπόλεμο μέσα από την καζαντζακική μελέτη.
Υποσημειώσεις
Και ξέρουμε ότι υπάρχουν πολλές εξαίσιες μελέτες ιδιαίτερα για την ορθόδοξη θεολογία και ιστορία και για τις βυζαντινές σπουδές στην Ελλάδα, αλλά δυστυχώς πολλοί Ιάπωνες μελετητές, που μαθαίνουν γενικά μόνο τα αρχαία ελληνικά για να μελετήσουν τις φιλολογικές πηγές, δεν ακολουθούν και δεν αναφέρουν τις μελέτες από τους Έλληνες μελετητές αρκετά λόγω του προβλήματος της γλώσσας, αν και διαβάζουν και αναφέρουν τα κείμενα των αρχαίων ελληνικών.
Καζαντζάκη, 1998, σ. 365.
Καζαντζάκης, 2010, σ. 245.
Kazantzaki, 1962, la page de la dédicace από τον Καζαντζάκη και εκεί δεν βρίσκεται κανείς αριθμός που να δείχνει τον αριθμό αυτής της σελίδας.
βλ. Yoshikawa (2019).
Αυτό το πρωτότυπο του ημερολογίου του σώζεται σήμερα στο Μουσείο της σύγχρονης ιαπωνικής λογοτεχνίας (日本近代文学館) στο Τόκιο. Δεν τυπώνεται η φωτογραφία του στα εκδεδομένα βιβλία που σήμερα κυκλοφορούν στην Ιαπωνία και μπορούμε να το δούμε μόνο στο πρωτότυπο του.
Αυτό το πρωτότυπο του ημερολογίου του Ναρούμι σώζεται σήμερα στο Μουσείο της Σύγχρονης Λογοτεχνίας Αομόρι (青森県近代文学館) στο Αομόρι.
Kazantzaki, 1962, σ. 16-17.
Ακίτα, 1965, σ, 42.
Βιβλιογραφία
ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ, Ελένης (1998) Νίκος Καζαντζάκης ο Ασυμβίβαστος, Αθήνα: Εκδοσεις Καζαντζάκη.
ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, Νίκος (2010) Ταξιδεύοντας στη Ρουσία, Αθήνα: Εκδοσεις Καζαντζάκη.
KAZANTZAKI, Nikos (1962) Toda-Raba Moscou a crié, Paris: Plon.
秋田雨雀 著, 尾崎宏次 編 (1965)『秋田雨雀日記〈第二巻〉1927年 – 1934年』未来社
(AKITA Ujaku, επιμέλεια OZAKI Hirotsugu (1965) “το ημερολόγιο του Ακίτα Ούτζακου, o δεύτερος τόμος, 1927-1934“, Τόκιο: Miraisha.)
吉川弘晃 (2019) 「秋田雨雀のソヴィエト経験(1927)−ウクライナ・カフカス旅行における西洋知識人との交流を中心に−」『人文学の正午』9:1-28, 奈良:人文学の正午研.(YOSHIKAWA, Hiroaki (2019) η εμπειρία του Ακίτα Ούτζακου στη Σοβιετική Ένωση (1927): η διεθνική επικοινωνία με τους δυτικούς διανοούμενους μέσα στο ημερολόγιο εις το Καύκασο και εις την Ουκρανία , “A Noon of Liberal Arts” 9 : 1-28, Νάρα: Society for a Noon of Liberal Arts.)
Ευχαριστούμε πολύ την κα Παναγιώτα Χρυσικοπούλου που διάβασε το κείμενο και διόρθωσε τα λάθη μας στα ελληνικά.
Συγγραφείς
Κόσουκε Φουκούντα 福田耕佑
Γεννήθηκε το 1990. Σπούδασε Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας (ιδιαίτερα το Σπινόζα) και Νεοελληνική Λογοτεχνία (ιδιαίτερα τον Καζαντζάκη) στο Πανεπιστήμιο του Κιότο και στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως επισκέπτης ερευνητής. Δίνει διαλέξεις στον Τομέα του Σύγχρονου Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο του Κιότο. Συνέγραψε στα ελληνικά «ο Καζαντζάκης και η Ελληνικότητα» στο βιβλίο «Νίκος Καζαντζάκης, Η απω-ανατολική ματιά» (επιμέλεια Έλενα Αβραμίδου, Ένεκεν, 2019) και μετέφρασε την «Ασκητική» του Καζαντάκη στα ιαπωνικά (Kyoryoku-sha, 2018).
Χιροάκι Γιοσικάουα 吉川弘晃
Γεννήθηκε το 1991. Σπούδασε Δυτική Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Κιότο. Είναι υποψήφιος διδάκτορας στον Τομέα της Ιαπωνολογίας του The Graduate University for Advanced Studies. Είναι μέλος της Japan Society for the Promotion of Science. Το θέμα της μελέτης του είναι Ιαπωνολογία και Ιστορία των Διεθνών Σχέσεων: «Οι εμπειρίες στην Ε.Σ.Σ.Δ των Ιαπώνων διανοούμενων στο Μεσοπόλεμο». Συνέγραψε το άρθρο «η εμπειρία του Ακίτα Ούτζακου στη Σοβιετική Ένωση (1927): η διεθνική επικοινωνία με τους δυτικούς διανοούμενους μέσα στο ημερολόγιο εις τον Καύκασο και εις την Ουκρανία» (A Noon of Liberal Arts, 2019) στα ιαπωνικά.