Με την κατάσταση στην Ελλάδα αυτή που είναι δεν είναι περίεργο ότι πολλοί έλληνες έχουν στραφεί σε αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης στο εξωτερικό∙ τα σχετικά δημοσιεύματα τα οποία παρουσιάζονται με συχνότητα τουλάχιστον μια φορά το μήνα τον τελευταίο χρόνο δείχνουν ότι πρόκειται για κάτι παραπάνω από μια γενική αίσθηση που έχουμε ορισμένοι: είναι μια διαπιστωμένη τάση που έχει να σημειωθεί στη χώρα πολλές δεκαετίες και που οι περισσότεροι άνω των 60 σήμερα δεν πίστευαν ότι θα ξαναέβλεπαν. Πλην όμως συμβαίνει και, αντίθετα από τις αντίστοιχες τέτοιες κινήσεις του παρελθόντος, αυτή τη φορά δεν αφορά ανειδίκευτους χειρώνακτες αλλά αστούς και συνήθως με υψηλό επίπεδο μόρφωσης που συνειδητοποιούν είτε ότι τα προσόντα τους δεν έχουν ζήτηση στην ελληνική αγορά, είτε ότι θα μπορούσαν να τα ανταλλάξουν με πολύ πιο υψηλές αμοιβές στο εξωτερικό.
Καθώς από διάφορες συζητήσεις τις οποίες παρακολουθούμε, έχουμε παρατηρήσει ότι ως πιθανός προορισμός μετανάστευσης συχνά εμφανίζεται και η Ιαπωνία (και δικαίως αφού παρά τα οικονομικά της προβλήματα παραμένει μια εξαιρετικά αναπτυγμένη χώρα με πολύ ζωντανή αγορά) και καθώς το Greecejapan είναι ένα από τα λίγα ελληνικά σάιτ που προσφέρουν ένα δίαυλο επικοινωνίας μαζί της, θεωρήσαμε καλό να γράψουμε κάτι για το θέμα. Βεβαίως δεν είμαστε γραφείο ευρέσεως εργασίας όμως λόγω της σχέσης μας με τη συγκεκριμένη χώρα και αντιλαμβανόμενοι ότι λόγω της απόστασης (χιλιομετρικής και μη) υπάρχει σωρεία παρεξηγήσεων ως προς το πώς λειτουργούν τα πράγματα στην τοπική κοινωνία, αποφασίσαμε να δώσουμε ορισμένες πληροφορίες για όσους ενδιαφέρονται ή, πιο σωστά, να βάλουμε το θέμα εντός πραγματικότητας.
Η πρώτη πηγή στην οποία θα πρέπει να στραφεί κάποιος που αναζητά πληροφορίες για την εργασία στην Ιαπωνία είναι το σάιτ του ιαπωνικού υπουργείου εξωτερικών (http://www.mofa.go.jp/j_info/visit/visa/) και ακόμα πιο συγκεκριμένα η σελίδα που αναφέρεται στις βίζες/άδειες παραμονής που περιλαμβάνουν το δικαίωμα της εργασίας (http://www.mofa.go.jp/j_info/visit/visa/long/index.html) –η ιαπωνική κυβέρνηση περιγράφει στις σελίδες αυτές πολύ ξεκάθαρα τις προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί κάποιος προκειμένου να μείνει στην Ιαπωνία για περισσότερες από τις 90 ημέρες της τουριστικής επίσκεψης και να εργαστεί στη χώρα. Και ως πρώτη επισήμανση, θα πρέπει να πούμε ότι οι ιαπωνικοί νόμοι περί μετανάστευσης είναι ιδιαίτερα αυστηροί και σπάνια επιδέχονται εξαιρέσεις –μ’ άλλα λόγια, αυτό που μπορεί κανείς να διαβάσει ως επίσημη ενημέρωση είναι αυτό που ισχύει στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων.
Ακόμα περισσότερο, κάτι που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη είναι ότι η Ιαπωνία είναι μια χώρα πολύ δύσκολη για τους ξένους∙ κάποιοι επικριτές της, συχνά και εκ των έσω, την κατηγορούν ότι διακατέχεται από «σίμα κούνι κόντζο» (島国根性) ή «νοοτροπία νησιώτικης χώρας» ή πιο απλά από απομονωτισμό και η αλήθεια είναι ότι για μια πλειάδα από λόγους μεταξύ των οποίων η σχεδόν ολοκληρωτική της απομόνωση επί περισσότερα από 250 χρόνια, η οικονομική της δύναμη από την εποχή του πολέμου και μετά, η γεωγραφική της θέση και η σχεδόν μονοφυλετική της κοινωνία, η χώρα και οι άνθρωποί της δεν αντιδρούν καλά σε όποιον είναι μη-ιάπωνας. Αυτό δε σημαίνει ότι οι ξένοι που ζουν στην Ιαπωνία αντιμετωπίζουν προβλήματα «σκληρού» ρατσισμού αλλά ότι το όλο σύστημα είναι τόσο κατάφωρα και ασφυκτικά… ιαπωνικό που θα δοκιμάσει τις αντοχές των περισσότερων –αν μάλιστα αποδειχθεί ότι οι πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις (με τις ακραίες εθνικιστικές πολιτικές τάσεις να κερδίζουν έδαφος) είναι κάτι παραπάνω από μια συναισθηματική αντίδραση ίσως η κατάσταση να γίνει ακόμα πιο δύσκολη.
Το πρώτο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσουν οι ξένοι στην Ιαπωνία και που αποτελεί μια από τις ισχυρότερες εκφάνσεις της παραπάνω νοοτροπίας είναι το θέμα της γλώσσας: κατά κανόνα οι ιάπωνες δε μιλούν καμία άλλη γλώσσα πέρα από τη δική τους και το 99% των υποδομών είναι επίσης στα ιαπωνικά –με δεδομένο ότι η Ιαπωνία είναι μια ιδιαίτερα αναπτυγμένη βιομηχανικά χώρα, αυτό σημαίνει ότι ένας ξένος που θα βρεθεί μέσα σε ένα ιαπωνικό σπίτι δεν ξέρει πώς να λειτουργήσει ούτε τις βασικές συσκευές καθώς τα πάντα είναι γραμμένα σε ένα άκρως δυσνόητο σύστημα συμβόλων. Μόνη εξαίρεση στον κανόνα αυτό είναι το σιδηροδρομικό σύστημα όμως και εκεί τα πράγματα αλλάζουν δραματικά ακόμα και 50 χιλιόμετρα έξω από το Τόκιο και μερικές από τις άλλες μεγάλες πόλεις∙ από εκεί και πέρα, ο ξένος θα αισθανθεί ότι βρίσκεται στη «βαθιά» Ιαπωνία ακόμα και αν δεν είναι έτσι.
Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και με τη λεκτική επικοινωνία: η αναζήτηση οποιασδήποτε έστω και απλής πληροφορίας μπορεί να μετατραπεί σε ολόκληρη επιχείρηση, όχι επειδή οι ιάπωνες δε θα θελήσουν να βοηθήσουν αλλά επειδή δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με τους ξένους, πολύ συχνά ούτε στο απλούστερο επίπεδο –η δε γνώση αυτής της αδυναμίας τους κάνει ιδιαίτερα νευρικούς στην περίπτωση που κάποιος ξένος τους πλησιάζει για να τους μιλήσει. Και ένα από τα πιο αφόρητα είδη μοναξιάς και απελπισίας είναι να γνωρίζεις ότι γύρω σου υπάρχουν τα πάντα αλλά δεν μπορείς να έχεις πρόσβαση σ’ αυτά γιατί μια από τις πιο βασικές σου λειτουργίες, αυτή της λεκτικής επικοινωνίας έχει εξαφανιστεί.
Συνεπώς, το πρώτο πράγμα που θα πρέπει απαρεγκλίτως να κάνει όποιος σκέφτεται να μετοικίσει στην Ιαπωνία είναι να μάθει ιαπωνικά και λέγοντας «ιαπωνικά» εννοούμε «καλά ιαπωνικά» δηλαδή επιπέδου τουλάχιστον Ν2 στο σύστημα εκμάθησης της γλώσσας για ξένους (περισσότερες πληροφορίες για το συγκεκριμένο σύστημα μπορεί να μάθει κανείς επίσης από τα επίσημα χείλη της ιαπωνικής κυβέρνησης και, πιο συγκεκριμένα από τη σχετική με το σύστημα και τις εξετάσεις σελίδα της ιαπωνικής πρεσβείας στην Ελλάδα (http://www.gr.emb-japan.go.jp/portal/gr/culture/proftest.htm) –ίσως οι θαυμαστές του Καζαντζάκη στενοχωρηθούν αλλά απλώς γνωρίζοντας τι σημαίνει «σακούρα» και τι σημαίνει «κόκορο» ούτε καν οι τουρίστες δεν πάνε πολύ μακριά στην Ιαπωνία καθώς πρόκειται για μια από τις λίγες χώρες που τα αγγλικά απουσιάζουν συχνά ακόμα και από τους επαγγελματίες του τουρισμού!
Το δεύτερο πράγμα που θα πρέπει να κάνουν οι ενδιαφερόμενοι, είναι να αναζητήσουν έναν εγγυητή, δηλαδή έναν άνθρωπο ο οποίος θα λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ αυτών και του ιαπωνικού κράτους. Προφανώς ο άνθρωπος αυτός θα πρέπει να είναι ιάπωνας και ακόμα περισσότερο θα πρέπει να διαθέτει μια αδιαμφισβήτητη θέση στην τοπική κοινωνία∙ το τελευταίο σημαίνει ότι περιπτώσεις φοιτητών φίλων από το Ίντερνετ ή ανθρώπων με τους οποίους κάναμε μερικές μέρες παρέα στις διακοπές απορρίπτονται εξ ορισμού: καθώς οι ιάπωνες εμπιστεύονται, βασικά, τους ιάπωνες, ο εγγυητής ενός ξένου αναλαμβάνει την πλήρη ευθύνη του και οι άνθρωποι που θα αναλάμβαναν μια τέτοια ευθύνη για κάποιον με τον οποίο δεν έχουν μια αληθινά βαθιά σχέση είναι πραγματικά πολύ λίγοι.
Παρόλα αυτά, ακόμα και αν κανείς καταφέρει να μάθει καλά ιαπωνικά και ακόμα και αν καταφέρει να βρει κάποιον εγγυητή π.χ. μια εταιρεία που θα δεχτεί να τον απασχολήσει στην Ιαπωνία, κάτι εξαιρετικά δύσκολο καθώς οι ιάπωνες δεν αναθέτουν σε ξένους παρά μόνο τη μια δουλειά που δεν μπορούν να κάνουν οι ίδιοι, δηλαδή τη διδασκαλία αγγλικών και αυτή μόνο σε όσους έχουν (α) μητρική τους γλώσσα τα αγγλικά, και, (β) πτυχίο πανεπιστημίου, η διαφορά ως προς τη νοοτροπία και ειδικά ως προς τη νοοτροπία που διαπνέει σχεδόν τα πάντα στην Ελλάδα είναι ασύλληπτα μεγάλη. Αυτό μάλιστα, ίσως είναι και το μεγαλύτερο εμπόδιο που έχει να αντιμετωπίσει κάποιος και για το οποίο καμία προετοιμασία δεν είναι αρκετή∙ στην πραγματικότητα δε είναι καν δυνατή καθώς στην Ελλάδα δεν υπάρχει ουσιαστικά ιαπωνική παροικία και οι προσλαμβάνουσες που έχουμε από τη συγκεκριμένη χώρα είναι ελάχιστες και, συνήθως στερεοτυπικές.
Ο καλύτερος τρόπος να παρουσιάσει κανείς τον τρόπο ζωής της Ιαπωνίας σε κάποιον έλληνα (και για την ακρίβεια σε κάποιον έλληνα άντρα) είναι να του μεταφέρει το παράδειγμα του στρατού: πρόκειται για ένα σύστημα στο οποίο ο βαθμός οργάνωσης είναι σχεδόν οδυνηρά υψηλός και ο αριθμός των κανόνων αφάνταστα μεγάλος ακόμα και για τους ίδιους τους ιάπωνες∙ η μόνη διαφορά είναι ότι οι τελευταίοι εκπαιδεύονται στο να είναι ιάπωνες από τη στιγμή που γεννιούνται και άρα έχουν ένα πλεονέκτημα. Οι δε κανόνες αυτοί δεν περιορίζονται μόνο στους εργασιακούς χώρους αλλά διαμορφώνουν και τις κοινωνικές σχέσεις –δεν είναι περίεργο ότι οι περισσότεροι εκπατρισμένοι στην Ιαπωνία συναναστρέφονται άλλους εκπατρισμένους καθώς η δυνατότητα δημιουργίας πραγματικών σχέσεων με τους ιάπωνες (όπως ορίζουμε το «πραγματικές» στη Δύση) είναι σχεδόν ανύπαρκτη.
Ζώντας στην Ιαπωνία τα παραπάνω είναι πράγματα που βλέπω καθημερινά γύρω μου και που βιώνω σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Ειλικρινά, δεν περνάει μέρα που να μη σκέφτομαι ότι αν δεν ίσχυαν τα παραπάνω (και αν έλειπαν οι σεισμοί) η Ιαπωνία θα ήταν ό,τι κοντινότερο στην ιδανική χώρα για οποιονδήποτε θέλει να ζήσει μια ήρεμη και πολιτισμένη ζωή, να κάνει οικογένεια και να μεγαλώσει τα παιδιά του με τα μικρότερα δυνατά προβλήματα. Βεβαίως αν δεν ίσχυαν τα παραπάνω (και αν έλειπαν οι σεισμοί) η Ιαπωνία δε θα ήταν αυτό που είναι σήμερα –όπως όλα τα πράγματα στον κόσμο, έτσι και αυτή είναι ένα προϊόν προσαρμογών, συνδυασμών και συμβιβασμών. Όποιος είναι διατεθειμένος να τους κάνει, πιθανότατα θα την εκτιμήσει όμως από την εμπειρία μου δεν μπορώ παρά να προειδοποιήσω: είναι πολλοί. Πάρα πολλοί!
ΥΓ:
Τα παραπάνω δεν ισχύουν στον ίδιο βαθμό για όσους σκέφτονται να ξεκινήσουν την ιαπωνική τους… καριέρα μέσω σπουδών σε κάποιο πανεπιστήμιο. Όμως κάποια σίγουρα ισχύουν ακόμα και τότε: υπάρχει κανείς που πιστεύει ότι μπορεί να παρακολουθήσει μαθήματα σε ένα ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης χωρίς να ξέρει πολύ καλά τη γλώσσα;
ΥΥΓ:
Πέραν των μαθημάτων αγγλικών, ο μόνος άλλος τομέας ο οποίος απορροφά πολύ ξένους είναι αυτός της τεχνολογίας υπολογιστών/Ίντερνετ. Ωστόσο, και παρότι ορισμένες εταιρείες του χώρου όπως ο ιαπωνικός κολοσσός ηλεκτρονικού εμπορίου Rakuten καταβάλλουν φιλότιμες προσπάθειες να βάλουν τα αγγλικά πιο δυναμικά στο παιχνίδι, αυτό που πραγματικά αναζητούν είναι ιάπωνες που ξέρουν καλά τη συγκεκριμένη γλώσσα∙ βεβαίως υπάρχει περιθώριο για ξένους όμως στις περισσότερες περιπτώσεις οι εν λόγω ξένοι θα πρέπει να γνωρίζουν εξίσου καλά και αγγλικά και ιαπωνικά!
