Έχω αναφερθεί αρκετές φορές στα «κάτα» (形/型/方) των Ιαπώνων, τα μοντέλα βάσει των οποίων είναι οργανωμένη η ζωή τους και που οι περισσότεροι ακολουθούν ασυναίσθητα καθώς εξαιτίας της πολύχρονης έκθεσης, τα κάτα έχουν αντικαταστήσει αυτό που θα αποκαλούσαμε «φύση» τους. Όπως είναι εύκολο να αντιληφθεί κανείς –και από το «κανείς» δεν εξαιρούνται ούτε και αρκετοί Ιάπωνες- μια τόσο βαθιά σύνδεση με τη φόρμα δεν έχει μόνο θετικές επιπτώσεις∙ τα περισσότερα από τα «κακά» που αποδίδονται στο συγκεκριμένο λαό προκύπτουν από αυτή ακριβώς την αναντίρρητη εμμονή στο «σωστό τρόπο» να γίνονται τα πράγματα. Από όσα πράγματα δε έχω δει στην Ιαπωνία, ίσως αυτό που εικονογραφεί με τον πιο γλαφυρό τρόπο την αρνητική πλευρά της έμφασης στα κάτα είναι το κιούντο (弓道), η πολεμική τέχνη/μαχητικό άθλημα της παραδοσιακής τοξοβολίας με το δίμετρο ασύμμετρο τόξο, η τέχνη που ορισμένοι αποκαλούν και «τοξοβολία Ζεν».
Έχοντας δει δεκάδες αγώνες κιούντο όλων των επιπέδων –από συνοικιακούς γυμνασιακούς μέχρι παν-ιαπωνικά πρωταθλήματα στα οποία συμμετέχουν δάσκαλοι με πολλές δεκαετίες εξάσκησης πάνω στην πλάτη τους και πολλούς βαθμούς νταν κάτω από τη ζώνη τους- εντυπωσιάζομαι πάντα από την ακρίβεια στην εκτέλεση του περίπλοκου κάτα της εισόδου κάθε πεντάδας τοξοτών στο χώρο της βολής, από το συντονισμό τους, από το πόσο αθόρυβα και φυσικά περνούν από την προετοιμασία στη βολή, από το πόσο άνετα τοποθετούν το βέλος, τεντώνουν το τόξο πάνω από το κεφάλι τους και το φέρνουν στο ύψος του προσώπου για να σημαδέψουν, από το πόσο άκοπα απελευθερώνουν τη χορδή, από την απάθεια με την οποία παρακολουθούν το βέλος να σκίζει τον αέρα και να ταξιδεύει προς το στόχο. Από τη στιγμή που οι τοξότες κάνουν το πρώτο τους βήμα στο χώρο της βολής ως τη στιγμή που η πλάτη τους έχει εξαφανιστεί στα «παρασκήνια», το όλο πράγμα είναι μια σπουδή στην αυτοσυγκέντρωση και στην προσοχή στη λεπτομέρεια.
Αλλά και στην αστοχία! Χωρίς υπερβολή, το 95% των βολών καταλήγουν από λίγα εκατοστά μέχρι περισσότερο από μισό μέτρο εκτός στόχου και αυτό δεν έχει καμία σχέση με το επίπεδο του τοξότη (στο μέτρο που μπορώ να καταλάβω το επίπεδό τους από την ηλικία και την άνεσή τους στην εκτέλεση του κάτα που αποκαλείται «χασέτσου»/八節 ή «οκτώ βήματα», δάσκαλοι και μαθητές είναι εξίσου θεαματικά άστοχοι). Και παρότι τα 36 εκατοστά της διαμέτρου του στόχου και τα 28 μέτρα που τον χωρίζουν από τον τοξότη θα αρκούσαν για να εξηγήσουν την αστοχία, πιστεύω ακράδαντα ότι το βασικό πρόβλημα είναι άλλο: με το πέρασμα των χρόνων η ολοένα και αυξανόμενη έμφαση στο «ντο» (道) δηλαδή την τελειοποίηση του εαυτού μέσα από την τέχνη έχει αναγάγει το κάτα σε πρωταρχική αξία και έχει υποβαθμίσει τη λειτουργικότητα –μ’ άλλα λόγια, αυτό που έχει σημασία δεν είναι το να πετύχει κανείς το στόχο αλλά πόσο άρτια θα εκτελέσει τη διαδικασία. Και παρότι καταλαβαίνω ότι η εμμονή με την ευστοχία μπορεί να είναι παγίδα, η εμμονή με όλα τα υπόλοιπα πλην της ευστοχίας μοιάζει εξίσου ανισόρροπη.
