Κάποια ζώα έχουν μια θέση ιδιαίτερη, ξεχωριστή από άλλα, στο χώρο του ιαπωνικού πολιτισμού. Αυτά τα ζώα παίζουν πολλούς ρόλους. Αποτελούν κεντρικό στοιχείο της λαϊκής ζωής, εισχωρούν όμως και σε χώρους όπως η θρησκεία ή και η μεγάλη τέχνη. Αίφνης η αλεπού, πρωταγωνιστής, όπως και αλλού, σε παραμύθια και θρύλους, αλλά κυρίως μαγικό ζώο που στοιχειώνει τους ανθρώπους, ή ενσάρκωση του θεού της γονιμότητας, που είναι γνωστός ως ο πανταχού παρών Ινάρι. Ή το ρακούν, που στολίζει με τις αστείες παραστάσεις του τις εισόδους κτηρίων και σπιτιών για καλοτυχία.
Ο κόσμος των ψαριών δεν πάει πίσω. Έχει τον πρωταγωνιστή του στον ίδιο χώρο: είναι οι κυπρίνοι, τα γνωστά κόι. Ζωντανό διακοσμητικό στοιχείο των ιαπωνικών κήπων, διασχίζουν με το άφωνο πέρασμά τους τις λίμνες και τα ποταμάκια των βουδιστικών, αλλά και των σιντοϊστικών ναών. Ο κυπρίνος συνοδεύεται από έναν ολόκληρο κόσμο θρύλων και συμβολισμών. Ο συμβολισμός τρόπων ζωής, ιδιαιτεροτήτων του χαρακτήρα κ.λπ. στον κόσμο των ανθρώπων με κάποια πλάσματα του ζωικού (πραγματικού ή μυθικού) βασιλείου, εφόσον αυτά, με τις ιδιότητες που έχουν, εκπροσωπούν παραδειγματικά αυτούς τους τρόπους, ιδιαιτερότητες κ.λπ. αναπτύχθηκε, ως γνωστόν, σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων βέβαια και στην Κίνα.
Ο κυπρίνος έγινε σ’ αυτή τη χώρα το σύμβολο πολλών πραγμάτων. Ως τέτοιο μεταδόθηκε κι έξω απ’ αυτήν, σ’ όλη την ακτίνα επίδρασης του κινεζικού πολιτισμού, όπου βέβαια υπέστη, όπως και τόσα άλλα πράγματα, τις τοπικές μεταποιήσεις και εμπλουτισμούς. Έτσι στην Ιαπωνία οι συμβολισμοί που δίνονται στον κυπρίνο προέρχονται κατά βάσιν από την Κίνα, έχουν όμως εμπλουτισθεί και με το ιδιαίτερο, εγχώριο φολκλόρ.
Βασικά, το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της κολύμβησης ενάντια στο ρεύμα των ποταμών, ακόμη και ενάντια σε απότομους και ορμητικούς καταρράκτες, οδήγησε στη θεώρηση του κυπρίνου ως συμβόλου της καταπρόσωπο αντιμετώπισης των δυσχερειών της ζωής, με σκοπό την υπέρβασή τους και, συνεπώς, ως συμβόλου επίσης δύναμης, επιμονής και, βέβαια, της τελικής νίκης. Μάλιστα στην Κίνα υπήρχε ο μύθος ότι κάθε τρίτη σελήνη του χρόνου οι κυπρίνοι προσπαθούν με άλμα να περάσουν τον καταρράκτη Ριούμον, στον Κίτρινο Ποταμό. Όσοι το κατορθώνουν μεταμορφώνονται σε δράκο. Ο δράκος είναι το ανώτατο και πλέον ευοίωνο πλάσμα στην κινεζική λαογραφία. Το ίδιο συμβαίνει σ’ έναν άνθρωπο που από μια θέση αδυναμίας, κατόρθωνε την υπέρβαση μιάς αντιξοότητας: αλλάζει κατηγορία, μεταμορφώνεται από κοινό ον σε άνθρωπο τύπου δράκου.
Στην Ιαπωνία, η υπέρβαση των αντίθετων ρευμάτων στη ζωή, αλλά και η μεταμόρφωση, αν όχι, όπως στην Κίνα, σε «δράκο», αλλά σε ανώτερο άνθρωπο, εκφράζεται, ως γνωστόν με τα ευχετήρια για μια τέτοια εξέλιξη των αγοριών «κοϊνομπόρι» (= «το ανέβασμα [ποταμών] των κυπρίνων», που στολίζουν το ιαπωνικό τοπίο κάθε χρόνο την 5η Μαΐου, μέρα της γιορτής των αγοριών.
Στην Κίνα ο κυπρίνος συμβόλιζε επίσης κι άλλα, πολλά πράγματα, όπως την αφθονία (εφόσον το ιδεόγραμμα με το οποίο γράφεται προφέρεται το ίδιο με εκείνο της υπεραφθονίας ή απλώς, επειδή τα κινεζικά ποτάμια αφθονούσαν σε κυπρίνους), τη γονιμότητα, τη γαμήλια ευτυχία και αρμονία (το ζευγάρι να αισθάνεται στο γάμο σαν στο στοιχείο του, όπως ο κυπρίνος στο νερό ή επειδή λέγεται ότι οι κυπρίνοι κολυμπούν ζευγαρωτά). Ελευθερία από κάθε είδος εμποδίου, όπως στην κατάσταση του Βούδα, συμβολίζει ο κυπρίνος στον Βουδισμό. Περιλαμβάνεται μάλιστα στα ευοίωνα στοιχεία που παριστάνονται στα πέλματα του Βούδα. Γνωστός είναι ο θρύλος του Κινκόο (όπως λέγεται ιαπωνικά), ταοϊστή ερημίτη, που ποτέ δεν έπιανε ψάρια. Κάποια μέρα του εμφανίστηκε ένας γιγάντιος κυπρίνος και, παίρνοντάς τον στη ράχη του, τον ταξείδεψε στο βασίλειο της θάλασσας. Όταν κάποια στιγμή γύρισε, κήρυσσε παντού να μη σκοτώνουν τα ψάρια. Παρωδία αυτού του θρύλου αποτελεί η παράσταση που βλέπομε σε ιαπωνικά ουκιγιόε, όπου τον Κινκοό αντικαθιστά μια παλλακίδα, που διαβάζει το γράμμα του εραστή της.
Οι κυπρίνοι υπάρχουν σε πολλές ποικιλίες. Στην Ιαπωνία έχουν τα ιδιαίτερα ονόματά τους, όπως τακάρα-κόι, νίσικι-κόι κ.λπ. Κλάμπ που ασχολούνται μ’ αυτό το ψάρι, σχετικά έντυπα, διαγωνισμοί για την ανάδειξη του ωραιότερου κ.λπ. υπάρχουν σ’ όλη την Άπω Ανατολή. Παρδαλοί, με πορτοκαλιές και άλλες βούλες, είναι αποτέλεσμα μακρόχρονης καλλιέργειας. Τα χρώματα των κυπρίνων έχουν επίσης τους συμβολισμούς τους: οι μαύροι συμβολίζουν την αγάπη· οι κόκκινοι, τη ζωτικότητα, την ενέργεια· οι μπλε τον ανδρισμό και την αρρενωπότητα. Το λεγόμενο «ταντσό», δηλαδή το είδος με το λευκό σώμα και μια κόκκινη, μοναδική βούλα, στην κορυφή του κεφαλιού, που θεωρείται ότι αναπαράγει την ιαπωνική σημαία, συμβολίζει τον πατριωτισμό. Είναι βέβαια, σπανιότατο και πανάκριβο. Πανάκριβοι είναι και οι χρυσοί κυπρίνοι.
Ο κυπρίνος εμφανίζεται στους μύθους του Κινταρό, του παιδιού με την υπερφυσική δύναμη, που τα έβαζε με αρκούδες και λογής άλλα άγρια θηρία. Ένας από τους αντιπάλους που δάμασε υπήρξε κι ένα γιγάντιο, μαύρο κόι, με το οποίο παριστάνεται, όπως σε γνωστή ξυλογραφία (ουκιγιόε) του Γιοσιτόσι, να παλεύει. Πάλη με γιγάντιο μαύρο κόι περιέχουν και οι μύθοι της παιδικής ηλικίας του Μπενκέι, του θρυλικού μοναχού-πολεμιστή, βοηθού του ήρωα Μιναμότο νο Γιοσιτσούνε.
Μαζί μ’ αυτά, ο κυπρίνος υπήρξε πάντα και διακοσμητικό στοιχείο. Πολλοί ζωγράφοι, μάλιστα εκείνοι που ανήκουν στο ρεύμα Νιχόνγκα, τον έκαναν, για το κομψό σχήμα του και τις ωραίες, γεμάτες χάρη κινήσεις του, αγαπημένο θέμα τους. Και βέβαια, ως μοτίβο που στολίζει κιμονό, γιουκάτα κ.λπ. είναι από τα πιο συχνά.
