
Διάβαζα χτες ένα μπλογκ-ποστ ενός Βρετανού που ζει στην Ιαπωνία τα τελευταία δέκα χρόνια· στο κείμενό του ο συγγραφέας επιδιδόταν σε ένα από τα δημοφιλέστερα θέματα των μη-Ιαπώνων σχολιαστών της χώρας: στη χλεύη άλλων σχολιαστών για τα στερούμενα φαντασίας (ή από μια άλλη άποψη τα υπερβολικά ευφάνταστα) κείμενά τους, για τη διαρκή επανάληψη στερεοτύπων και για την απόπειρα να παρουσιάσουν την Ιαπωνία σαν κάτι το εξαιρετικό και, συνακόλουθα, τους εαυτούς τους σαν τους λίγους και εκλεκτούς που έχουν την ύψιστη τύχη να κοινωνούν τα άχραντα μυστήριά της. Μια από τις κοινοτοπίες που λοιδορεί είναι η εμμονή στην αντιπαράθεση παλιού και νέου που οι ερασιτέχνες ιαπωνολόγοι επαναλαμβάνουν με σχεδόν θρησκευτική ευλάβεια· κατά την άποψή του, η αντιπαράθεση αυτή δεν είναι προνόμιο της Ιαπωνίας και ο υπερτονισμός της δεν είναι παρά ένα ακόμα σύμπτωμα της εφηβικής αντίληψης που χαρακτηρίζει όσους τη χρησιμοποιούν για να μιλήσουν για τη χώρα.
Βεβαίως έχει δίκιο: όλες οι χώρες με πολιτισμό παλιότερο των 500 ετών έχουν να επιδείξουν διάφορες όψεις της συγκεκριμένης αντίστιξης. Όμως δεν μπορώ παρά να συνταχθώ με πολλούς από τους αποδέκτες της κριτικής του λέγοντας ότι, τουλάχιστον στη δική μου εμπειρία, δεν υπάρχει καμία που να διαχειρίζεται καλύτερα αυτή την εναλλαγή μεταξύ απτών και αόρατων στοιχείων από το παρελθόν με αντίστοιχα στοιχεία από το παρόν. Λέγοντας “διαχειρίζεται”, δεν εννοώ την απλή παράθεσή τους στο περιβάλλον όπως είναι τα αρχαία μνημεία στην Αίγυπτο, την Ελλάδα ή την Ιταλία αλλά τη ζωντανή συνύπαρξή τους στη συλλογική συνείδηση των ανθρώπων και τη συμμετοχή τους στη διαμόρφωση της αισθητικής, της πολιτικής, της ιδεολογίας αλλά και της καθημερινής πρακτικής. Και λέγοντας “καλύτερα” εννοώ ότι οι Ιάπωνες καταφέρνουν να εξισορροπούν τα στοιχεία αυτά μέσα τους χωρίς να τους προκαλείται ναυτία και χωρίς να ξεφεύγουν σε ακραίες νοοτροπίες –τουλάχιστον στην πλειονότητά τους.
Πραγματικά δυσκολεύεται κανείς να διακρίνει πόσα από τα στοιχεία που προσδιορίζουν το παρόν των ανθρώπων αυτής της χώρας προέρχονται από το παρελθόν· ακόμα περισσότερο, είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνει από ποια στιγμή του παρελθόντος προέρχονται. Αν μπορώ να καταλάβω τον τρόπο σκέψης τους (και πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο “αν”) οι μύθοι και η ιστορία έχουν δεθεί τόσο σφιχτά με το παρόν, έχουν γίνει τόσο αναπόσπαστα κομμάτι μιας ροής που ξεκίνησε πριν από χιλιάδες χρόνια και συνεχίζεται ως σήμερα που ελάχιστοι κοντοστέκονται για να στοχαστούν πότε κάθε κομμάτι προστέθηκε στο συνεχές αυτό, πώς τροποποιήθηκε από το χθεσινό παρόν, πώς τροποποιεί το σημερινό και πώς βάζει τις βάσεις για το αυριανό. Όσο για τα αίτια μπορούν ίσως να αναζητηθούν σ’ αυτό που έχω γράψει και παλιότερα: στη συνειδητοποίηση, εδώ περισσότερο από ό,τι αλλού, της παροδικότητας των πραγμάτων –ή, όπως επισημαίνει ο εκλεκτός βρετανός συνάδελφος, να απουσιάζουν εντελώς και να πρόκειται απλώς για ιδεοληψίες όσων γράφουμε για την Ιαπωνία.