Μαζί με τους άστεγους στο σταθμό του Σιντζούκου και τα απάνθρωπα συνωστισμένα τρένα, επίσης στο σταθμό του Σιντζούκου, οι εικόνες με τους Ιάπωνες που κοιμούνται στα τρένα είναι ίσως οι χαρακτηριστικότερες της σύγχρονης Ιαπωνίας και χρησιμοποιούνται κατά κόρον, κυρίως από τους πολέμιους της κουλτούρας της για να εικονογραφήσουν τις όχι πάντοτε ευχάριστες συνθήκες κάτω από τις οποίες κυλάει η ζωή στην πιο αναπτυγμένη χώρα της Ασίας. Παρότι δε έχω ως πάγια συνήθεια να στέκομαι με επιφύλαξη απέναντι στα στερεότυπα, θα ήταν ψέματα αν έλεγα ότι το φαινόμενο δε με έχει προβληματίσει κι εμένα: είναι τόσο εκτεταμένο και τόσο υπεράνω κάθε διαχωρισμού σε φύλα, ηλικίες, κοινωνικές τάξεις ή ώρες που είναι δύσκολο να το αποδώσει κανείς μόνο σε συνήθεια. Μ’ άλλα λόγια, ακόμα και πριν το ψάξω, είχα σχεδόν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι στην Ιαπωνία πάσχουν από στέρηση ύπνου.
Λίγους μήνες αφότου ήρθα εδώ έτυχε να διαβάσω και την επιστημονική εξήγηση, προερχόμενη από μια διεθνή οργάνωση που σχετίζεται με τον ύπνο, το «World Sleep Federation» και που εκείνες τις ημέρες είχε το 6ο της παγκόσμιο συνέδριο στο Κιότο (παρεμπιπτόντως, ο επικεφαλής της οργάνωσης είναι, τουλάχιστον εκ καταγωγής, Ιάπωνας): οι Ιάπωνες και ειδικά οι κάτοικοι του Τόκιο όντως κοιμούνται λιγότερο από ό,τι οι κάτοικοι οποιασδήποτε άλλης αναπτυγμένης χώρας. Πιο συγκεκριμένα, κοιμούνται κατά μέσο όρο 6 ώρες/ημέρα, δηλαδή 14% λιγότερο από ό,τι συνιστάται από τους επιστήμονες που ειδικεύονται στο θέμα –η έρευνα έλεγε ακόμα ότι κοιμούνται 36 λεπτά λιγότερο από τους κατοίκους της Νέα Υόρκης και 54 λεπτά λιγότερο από τους κατοίκους του Παρισιού. Αν στα παραπάνω προσθέσει κανείς το γεγονός ότι ο μέσος κάτοικος του Τόκιο περνάει κατά μέσο όρο μια ώρα της ζωής του κάθε μέρα στο τρένο, δεν είναι καθόλου περίεργο που χρησιμοποιεί την ώρα αυτή για να συμπληρώσει τον ύπνο που του λείπει.
Οι ειδικοί του ύπνου περιορίζουν τις έρευνές τους στο τι συμβαίνει –οι υποθέσεις και τα συμπεράσματα για το «γιατί» πέφτουν στις πλάτες των κοινωνιολόγων και των ανθρωπολόγων, επιστημόνων και ερασιτεχνών. Μιλώντας από την πλευρά των τελευταίων, θα έλεγα ότι ο λόγος είναι προφανής και είναι, για μια ακόμα φορά, ο τρόπος οργάνωσης της ιαπωνικής κοινωνίας: η συγκεκριμένη κοινωνία επιβαρύνει τα μέλη της με πολλαπλάσιες υποχρεώσεις από ό,τι οι περισσότερες άλλες σύγχρονες κοινωνίες, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι άνθρωποι να περιορίζουν τον μόνο χρόνο που έχουν για τον εαυτό τους, αυτόν του ύπνου. Αν μάλιστα συνυπολογίσει κανείς την κομφουκιανικής προέλευσης αυταπάρνηση από την οποία προέρχονται και στην οποία καταλήγουν οι υποχρεώσεις αυτές, είναι αναπόφευκτο οι περισσότεροι άνθρωποι να αψηφούν τις, αποδεδειγμένες πλέον, επιβλαβείς συνέπειες που έχει η έλλειψη ύπνου –όσοι τη θεωρούν μικρό τίμημα «για να είναι κανείς Ιάπωνας» ας θυμηθούν ότι πρόκειται για ένα από τα αποτελεσματικότερα βασανιστήρια.
