«Αυτή την εμμονή τους με το Χαλοουΐν πραγματικά δεν την καταλαβαίνω» αναφώνησε ο Γιάννης, φίλος και συνοδοιπόρος στο Τόκιο, μια μέρα που περνούσαμε έξω από ένα κατάστημα κυριολεκτικά πλημμυρισμένο στα διακοσμητικά για αυτήν την τόσο συγκεκριμένη και τόσο αμερικανική γιορτή. «Τόσο πολύ πια θέλουν να μιμηθούν τους αμερικανούς;» Και όντως πρόκειται για λογική απορία αν και στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο απορίες –το θέμα της σχέσης των ιαπώνων με τους αμερικανούς και την κουλτούρα τους είναι αρκετά περίπλοκο για να γεμίσει αρκετά βιβλία. Σε ό,τι αφορά το Χαλοουΐν πάντως η απάντηση είναι, νομίζω πιο απλή και μπορεί να συνοψιστεί σε δύο λέξεις: κατανάλωση και πανηγύρι.
Παρά την αρχαία καταγωγή του στις χριστιανικές χώρες και τη σχέση του τόσο με τις παλιές, παγανιστικές θρησκείες όσο και με την καινούρια, το Χαλοουΐν ήρθε και καθιερώθηκε στην Ιαπωνία περίπου όπως και η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου: σαν μια αφορμή για να αγοράσει κανείς κάποια ιδιαίτερα πράγματα∙ αυτό σημαίνει ότι η αγορά ασκεί μια ιδιαίτερα έντονη πίεση στους καταναλωτές προκειμένου να… καταναλώσουν. Ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, τα στολίδια του Χαλοουΐν γεμίζουν όλα τα καταστήματα (από τα πιο αναμενόμενα ως τα πιο απίθανα) ήδη από τον Αύγουστο και καθώς λόγω της φύσης τους κινούν πιο εύκολα το ενδιαφέρον των παιδιών, κάθε χρόνο όλο και περισσότερες οικογένειες τα προσθέτουν στο ρεπερτόριό τους, άσχετα αν περιορίζονται μόνο στη διακόσμηση αγνοώντας το παιχνίδι «trick or treat» που αποτελεί την καρδιά της γιορτής στις ΗΠΑ.
Πιο σημαντικό όμως είναι το κομμάτι της ίδιας της γιορτής, του πανηγυριού. Όπως έχω γράψει επανειλημμένως παλιότερα, οι ιάπωνες είναι αμετανόητοι οπαδοί κάθε είδους γιορτής, πιθανότατα επειδή γι αυτούς οι γιορτές λειτουργούν σαν ένα αναγκαίο αντίβαρο στην (συχνά ασφυκτικά) οργανωμένη ζωή τους∙ οι εντελώς ανόητες προφάσεις που έχουν ορισμένες από τις εθνικές τους γιορτές είναι, κατά την άποψή μου, η καλύτερη απόδειξη γι αυτό. Ακόμα και αν δεν έχουν υιοθετήσει (ακόμα) όλα τα χαρακτηριστικά του «κανονικού» Χαλοουΐν, η προοπτική μιας ακόμα ξεχωριστής μέρας και μιας ακόμα αφορμής για μεταμφίεση, για διαφορετικά φαγητά, ποτά και για πάρτι που ενίοτε φτάνουν στα όρια του οργίου –δηλαδή μιας αλλαγής στη συνηθισμένη ροή των πραγμάτων- είναι αρκετά ελκυστική ώστε να δικαιολογήσει τον εξιαπωνισμό αυτού του τόσο ξένου για την κουλτούρα τους εθίμου. Και όπως έχει συμβεί με όλα τα εισαγόμενα έθιμα, με το πέρασμα του χρόνου θα μεταλλαχθεί κι αυτό τόσο ώστε να μετατραπεί σε κάτι καθαρά ιαπωνικό∙ αυτό που παρατήρησε ο φίλος μου ο Γιάννης είναι απλώς μια φάση της μετάλλαξης.
ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΣΑΣ!
