Επιμέλεια κειμένου:
Μυρσίνη Βαρδοπούλου
Ζωγράφος-Χαράκτρια
Χαράκτρια Ελληνικών Γραμματοσήμων
Eισαγωγή: H γέννηση του Γραμματοσήμου
Η ιδέα του γραμματοσήμου σαν είδος προπληρωμένου ταχυδρομικού τέλους γεννήθηκε το 1836 στην Αγγλία, όταν Ο Rowland Hill, γενικός διευθυντής των Αγγλικών Ταχυδρομείων, ταξιδεύει στην Ιρλανδία και καταλύει σε κάποιο πανδοχείο. Στο πανδοχείο φτάνει ένας ταχυδρόμος φέρνοντας μια επιστολή στην κόρη του πανδοχέα η οποία προερχόταν από το μνηστήρα της. Εκείνη αφού πήρε στα χέρια της την επιστολή, τής έριξε μια ματιά και κατόπιν την επέστρεψε στον ταχυδρόμο λέγοντας ότι δεν είχε να πληρώσει το ποσό των ταχυδρομικών εξόδων. Ο Rowland Hill που είδε την σκηνή προθυμοποιήθηκε και πλήρωσε την επιστολή. Μόλις όμως έφυγε ο ταχυδρόμος, η κοπέλα του είπε πως αδίκως πλήρωσε για την επιστολή γιατί εκείνη πήρε το μήνυμα του μνηστήρα της από τα συνθηματικά σημάδια που είχε βάλει εκείνος πάνω στον φάκελο. Το περιστατικό αυτό ενέπνευσε τον Rowland Hill να προτείνει στην κυβέρνηση της χώρας του μία νέα διαδικασία προπληρωμής. Η πρόταση αυτή έλεγε πως το πρόβλημα θα μπορούσε να ξεπεραστεί με την χρήση ενός κομματιού χαρτιού τέτοιου ώστε να μπορεί να αποτυπωθεί επάνω σ’ αυτό η ταχυδρομική σφραγίδα. Η πρόταση του έγινε δεκτή και το 1840 εκτυπώνονται και κυκλοφορούν στην Αγγλία τα πρώτα γραμματόσημα στον κόσμο που απεικονίζουν την βασίλισσα Βικτώρια, διάσημα σήμερα με το όνομα Penny Black.
Η αναμόρφωση του Ιαπωνικού Ταχυδρομικού Συστήματος από τον Hisoka Maejima
Τριάντα ένα χρόνια αργότερα από την κυκλοφορία του πρώτου αγγλικού γραμματοσήμου, δημιουργείται το σύγχρονο Ιαπωνικό Ταχυδρομείο από τον Hisoka Maejima σε εξαιρετικά σύντομο διάστημα. Την ημέρα όπου ο Hisoka Maejima ορίζεται σαν επόπτης των Ταχυδρομικών Υπηρεσιών εκπληρώνεται ένα από τα όνειρά του. Το βασικό σύστημα του Hisoka Maejima βασίστηκε σ΄αυτό του Hill δηλαδή της προπληρωμής των ταχυδρομικών τελών με την έννοια του γραμματοσήμου. Χωρίς γραμματόσημα δεν θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα ταχυδρομικό σύστημα που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί απ΄οποιονδήποτε και σε οποιαδήποτε στιγμή. Αν και μετά την βιομηχανική επανάσταση ο κόσμος χρειαζόταν να επικοινωνεί όλο και περισσότερο, το ταχυδρομικό κόστος για ένα γράμμα ήταν ίσο με το ημερομίσθιο ενός εργάτη. Αυτό το τόσο ακριβό σύστημα εμπόδιζε την πλειοψηφία του κόσμου να το χρησιμοποιηθεί. Ο Hill πρότεινε ένα κολλώδες γραμματόσημο, αναδιαμορφώνοντας ένα σύστημα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο από τις προνομιούχες τάξεις αλλά από την πλειοψηφία του κόσμου. Πίστευε επίσης στην εισαγωγή ενός γραμματοσήμου που θα έφερε ένα βασικό ταχυδρομικό τέλος μίας πέννας στην Αγγλία, αδιαφορώντας για την απόσταση.
Στην Ιαπωνία ο Hisoka Maejima αποφάσισε να αντικαταστήσει το ισχύον σύστημα των ταχυδρόμων που κόστιζαν ακριβά με ένα πιο λαϊκό ταχυδρομικό σύστημα. Οι βασικές διαφορές ανάμεσα στο παλιό και το νέο ιαπωνικό σύστημα, ήταν η δημιουργία διεθνούς ενιαίου ταχυδρομικού τέλους και η καινοτομία των ταχυδρομικών κουτιών και την προπληρωμή τελών με την έννοια του γραμματοσήμου. Ο Maejima μαθαίνει την ιδέα του γραμματοσήμου από ένα Αμερικανό κήρυκα όταν βρισκόταν στο Nagasaki, ονομάζοντας το τέλος αυτό yubin kitte. Εκείνη την εποχή το γραμματόσημο ήταν συνώνυμο με την ασφάλεια, ο Maejima ωστόσο χρησιμοποίησε αυτή την λέξη για να σηματοδοτήσει την διαφοροποίηση του νέου συστήματος που πρότεινε στην Ιαπωνία.
«Τα γραμματόσημα του Δράκου»
Το πρώτο Ιαπωνικό γραμματόσημο εκδίδεται τον Απρίλιο του 1871 και έγινε από τον Yuzuru Sugiura ο οποίος διαδέχεται τον Maejima όταν ο δεύτερος επισκέπτεται την Αγγλία.
Είναι γνωστά σαν «Τα γραμματόσημα του Δράκου» γιατί απεικονίζονται αντικριστά δύο δράκοι. Είναι τυπωμένα μονόχρωμα και βαθυτυπικά. Το 1872 αντικαθίστανται από το σχέδιο ενός χρυσάνθεμου και μιας paulowina τα οποία μας αναφέρονται ως «Τα άνθη της κερασιάς» γιατί άνθη κερασιάς απεικονίζονται στις τέσσερις γωνίες του γραμματοσήμου. Και δύο αυτές σειρές ονομάζονται χειροποίητα χαραγμένα γραμματόσημα γιατί παρήχθησαν με την τεχνική του intaglio (διεθνής όρος για την βαθυτυπία).
Την εποχή αυτή 100.000 γραμματόσημα τυπώνονταν καθημερινά στην Ευρώπη και στην Αμερική έχοντας την δυνατότητα μαζικής παραγωγής.
Στην Ιαπωνία αντιθέτως δεν γνώριζαν πώς να χαράξουν τις μεταλλικές πλάκες εκτύπωσης και κάθε γραμματόσημο του ίδιου φύλλου χαρασσόταν ξεχωριστά ένα- ένα 40 φορές όσες και ο αριθμός τους πάνω στο φύλλο της εκτύπωσης. Τελικά προέκυπταν διαφορετικά γραμματόσημα και το γεγονός ότι κάθε γραμματόσημο του ίδιου φύλλου είχε λεπτές διαφορές από τα υπόλοιπα αποτελούσε το αδύνατο σημείο της νέας ταχυδρομικής υπηρεσίας.
Από φιλοτελικής πλευράς μπορεί να παρουσίαζαν εξαιρετικό ενδιαφέρον όμως έκαναν επισφαλή την παραγωγή τους διευκολύνοντας τους επίδοξους παραχαράκτες. Έτσι, όταν ξεκίνησε το νέο ταχυδρομικό σύστημα στην Ιαπωνία και εφόσον δεν υπήρχε το know-how , ένα ειδικό σημάδι έμπαινε στο σχέδιο του γραμματοσήμου για να προλάβει την πλαστογραφία.
Οι Ξένοι Υπάλληλοι
Καθ’ όσον το πρόβλημα της έλλειψης τεχνογνωσίας εμπόδιζε την μαζική παραγωγή των γραμματοσήμων, η κυβέρνηση του Meiji αποφάσισε να δημιουργήσει ένα σύστημα το οποίο θα έδινε την δυνατότητα σε αλλοδαπούς ειδικούς να εργασθούν και να συνεισφέρουν στην «Ιαπωνική Παραγωγή».
Από το 1874 έως το 1875 περισσότεροι από 520 αλλοδαποί εργάσθηκαν σε διάφορες θέσεις στην Ιαπωνία. Δίδαξαν σε πολλούς τομείς όπως στην πολιτική, στα νομικά, στην οικονομία στην εκπαίδευση, στις τέχνες και την τεχνολογία. Μεταξύ άλλων ως τεχνικοί σύμβουλοι και εκπαιδευτές. Αρκετοί από αυτούς ήταν Άγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί και Αμερικανοί. Οι Ιταλοί εργάσθηκαν στο καλλιτεχνικό πεδίο. Ο Edoardo Chiossone ήταν ένας από αυτούς, ο οποίος όμως εκλήθη όχι ως καλλιτέχνης αλλά σαν μηχανικός.
Ο Edoardo Chiossone γεννήθηκε στο Arenzano ένα προάστιο της Genoa στην Ιταλία. Όταν εισήχθη στην Academia Ligustica di Belle Arti ήταν 15 χρονών. Για 8 χρόνια μελετούσε την βαθυτυπική χάραξη σε χαλκό. Αυτή η τέχνη ήταν σημαντικά διαδεδομένη στην Ευρώπη για να αναπαράγουν κυρίως ζωγραφικά έργα σε πολλά αντίτυπα. Είναι βέβαιο δε, πως χρειάζονταν πολλά χρόνια σε κάποιον για να την τέχνη αυτή και να την χρησιμοποιεί με άνεση. Στον δυτικό κόσμο γραμματόσημα, νομίσματα παράγονταν βαθυτυπικά κάνοντας εξαιρετικά δύσκολη την παραχάραξη τους. Ο Edoardo Chiossone είχε μελετήσει την βαθυτυπία από τα σπουδαστικά του χρόνια και εργάστηκε με την τεχνική του intaglio στο τεχνικό τμήμα της Εθνικής Τράπεζας της Ιταλίας εκεί όπου σχεδιάζονταν και χαράσσονταν τα τραπεζογραμμάτια.Το γεγονός ότι εκλήθη το 1869 για μέλος της Ακαδημίας του Μιλάνου δείχνει καθαρά την επιδεξιότητα του. Το 1870 καλείται να αναλάβει την κυκλοφορία των αξιόγραφων της Ιαπωνίας από την κυβέρνηση της. Η κυβέρνηση του Meiji μαζί με τον Edoardo Chiossone καλεί και Γερμανούς τεχνικούς οι οποίοι ειδικεύονταν στην παραγωγή χαρτονομισμάτων. Τελικά ο Chiossone φθάνει στο λιμάνι της Yokohama τον Ιανουάριο του 1875, όταν είναι περίπου 40 χρονών και η χαρακτική του δεινότητα είναι στο απόγειο της.
Η καλλιτεχνική εργασία του Chiossone στην Ιαπωνία
Με την άφιξη του στην Ιαπωνία ο Chiossone εισάγει αμέσως τις τεχνικές εκτύπωσης του εξωτερικού. Σχεδιάζει και χαράζει ταυτοχρόνως ολοκληρώνοντας τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου την πρώτη σειρά. Το 1876 η Ιαπωνία κυκλοφορεί την πρώτη της ανάγλυφη Σειρά. Τον Φεβρουάριο αυτού του έτους δημιουργεί αυθεντικές μήτρες οκτώ νέων ταχυδρομικών koban stamps. Τρία γραμματόσημα αυτής της σειράς εκδόθηκαν 17 Μαΐου. Ακολούθως και διαδοχικά εκδόθηκαν 17 νέα γραμματόσημα έως το 1885. Κάποια από αυτά απεικονίζουν ένα εξαιρετικό διακοσμητικό μοτίβο.
Η πρώτη δουλειά του Chiossone στην Ιαπωνία συνδέεται με την κυκλοφορία τραπεζογραμματίων της Εθνικής Τράπεζας. Τα τραπεζογραμμάτια αυτά κυκλοφορούν το 1881 και είναι διάσημα για πολλούς λόγους. Την καλαισθησία της χάραξης, το υψηλό επίπεδο τεχνικής και το γεγονός ότι απεικονίζεται σ΄αυτά το πρόσωπο μιας γυναίκας ιστορικής φυσιογνωμίας της αρχαιότητας (στην πραγματικότητα για την σχεδίαση αυτή ο Chiossone χρησιμοποίησε ως μοντέλο ένα νέο κορίτσι που εργαζόταν στο Γραφείο Εκτυπώσεων.) Καθώς ο Chiossone ήταν περίφημος ζωγράφος πορτρέτων η κυβέρνηση του ζήτησε να σχεδιάσει τα πορτρέτα σπουδαίων αξιωματούχων της κυβέρνησης του Meiji. Ανάμεσα σ΄αυτά είναι και εκείνο του διάσημου Σαμουράι Takamori Saigo. Επειδή δεν υπήρχαν φωτογραφίες του Takamori ο Chiossone έφτιαξε τελικά το πορτρέτο του εμπνεόμενος από τα πρόσωπα του αδερφού του και του εξαδέρφου του. Πολλά από τα πορτρέτα που έγιναν αργότερα προς τιμήν του Saigo χρησιμοποίησαν ως μοντέλο τα σχέδια του Chiossone όπως συνέβη άλλωστε και με το διάσημο άγαλμα του που βρίσκεται στο πάρκο του Ueno στο Tokyo .
Ο Chiossone παραιτείται από αυτή την θέση στις 14 Ιουλίου του 1891 αφήνοντας στην Ιαπωνία τα αριστουργήματά του μέσω των γραμματοσήμων, των πορτρέτων, των μετοχών κλπ. Από τις τεχνικές που εισήγαγε ο Chiossone, η πιο αντιπροσωπευτική είναι αυτή της ανάγλυφης εκτύπωσης που χρησιμοποιήθηκε για τα koban stamps. Η μεγάλη παραγωγή των Ιαπωνικών αξιόγραφων επετεύχθει χάρις σ΄αυτή την τεχνική, που έδινε την δυνατότητα επαναλαμβανόμενης εκτύπωσης υψηλής ποιότητας.Η τεχνική του intaglio χρησιμοποιήθηκε από την σειρά Dragon Stamps, όμως εξαιτίας του φαινομένου της διάβρωσης της μεταλλικής επιφάνειας οι γραμμές της χάραξης ήταν αδέξιες και σκληρές. Ο Chiossone μετέφερε με συνέπεια τις γραμμές του σχεδίου στον χαλκό και τελικά οι γραμμές αυτές ήταν φίνες και κοφτερές και πολύ δύσκολο ν’ αντιγραφούν.
Ο Chiossone εξάλλου έφερε τεχνικές με τις οποίες μπορούσε να αναπαράγει με ακρίβεια πλάκες εκτύπωσης. Μία από αυτές περιλαμβάνει την βύθιση τις εγχάρακτης πλάκας σε λιωμένο μολύβι, με σκοπό την παραγωγή του καλουπιού που θα χρησίμευε στην αναπαραγωγή της πλάκας. Αυτό είναι η βάση της τεχνικής που χρησιμοποιείται και σήμερα για την αναπαραγωγή γραμματοσήμων και τραπεζογραμματίων. Ο Edoardo Chiossone που απεικόνισε την δεύτερη σειρά γραμματοσήμων History of Postage Stamps εισάγει την εκτυπωτική τεχνική που η Ιαπωνία χρειαζόταν ώστε να εκδίδει γραμματόσημα δύσκολα στην παραχάραξη.Για κάποιο διάστημα η ανάγλυφη τεχνική εκτύπωσης εισηγμένη από τον Chiossone με την οποία ήταν σε θέση να τυπώνει μεγάλες ποσότητες γραμματοσήμων ήταν σε ακμή. Αντικαταστάθηκε σύντομα όμως από την μέθοδο της φωτοχάραξης, την φωτομεταφορά, offset κλπ.
Για περισσότερα από 120 χρόνια, η τεχνική της παραγωγής των γραμματοσήμων δεν σταμάτησε να εξελίσσεται κα να βελτιώνεται, έτσι ώστε σήμερα είναι σχεδόν αδύνατον να παραχθούν τα ιαπωνικά γραμματόσημα. Από τότε έγιναν πειράματα συνδυασμών εκτύπωσης που χρησιμοποιήθηκαν για να βελτιώσουν την ποιότητα των γραμματοσήμων όπως η χρήση μελανιών ορατών μέσω φωσφόρου η οποία καθιστά την παραχάραξη εξαιρετικά δύσκολη. Σήμερα η τεχνική εκτύπωσης των Ιαπωνικών εγγράφων αξιών (νομισμάτων, γραμματοσήμων κλπ. είναι υψηλοτάτων προδιαγραφών σύμφωνα με τα διεθνή standards.
Βιβλιογραφία:
– “Η Ιστορία των Ιαπωνικών Γραμματοσήμων”
Έκδοση του Υπουργείου Ταχυδρομείων και Επικοινωνιών της Ιαπωνίας
