Πριν από δύο χρόνια ακριβώς, έστειλα στο GreeceJapan.com το πρώτο μου γράμμα από την Ιαπωνία με θέμα το πιο επίκαιρο γεγονός των ημερών, το χανάμι∙ κοιτάζοντας πίσω βλέπω ότι έχω συμπεριφερθεί στα πάνω από 100 αυτά γράμματα με τρόπο πολύ… ιαπωνικό: στην πλειονότητά τους είναι εποχικά, άπτονται δηλαδή θεμάτων που κάθε στιγμή ήταν ψηλά στην προσοχή των Ιαπώνων με αποτέλεσμα συχνά κάτι να μένει πίσω. Η περίπτωση των κερασιών είναι χαρακτηριστική: έγραψα μεν για το χανάμι, την απόλαυση της ανθοφορίας των κερασιών (που στην πραγματικότητα είναι απλώς ένα στοχευμένο πικνίκ) αλλά άφησα εκτός το ίδιο το φαινόμενο της σημασίας του άνθους της κερασιάς για τον ιαπωνικό πολιτισμό. Και όπως μπορεί να πιστοποιήσει όποιος βρεθεί στην Ιαπωνία, οι Ιάπωνες δεν περιμένουν την άνοιξη για να προβάλλουν το λουλούδι με τα πέντε πέταλα και τη μικρή εγκοπή στο επάνω μέρος του κάθε πέταλου.
Όπως συμβαίνει στις ιστορίες των λαών, η αναβίβαση της «σακούρα» σε εθνικό σύμβολο είναι παλιότερη από τη δημιουργία του ιαπωνικού κράτους. Κατά μια έννοια (και κατά το «Κοτζίκι» ή το «Νιχόν Σόκι» τα κείμενα του 8ου αιώνα που σχετίζονται με τους ιαπωνικούς κοσμογονικούς μύθους), η κερασιά μοιάζει με το δέντρο του προπατορικού αμαρτήματος αφού ο Νινίγκι-νο-Μικότο, ο εγγονός της θεάς του ήλιου και γεννήτορας του ιαπωνικού έθνους προτίμησε να παντρευτεί την πριγκίπισσα-λουλούδι Κονοχάνα-σακούγια-χίμε αντί για την αδερφή της, την πριγκίπισσα-βράχο Ιουανάγκα-χίμε καταδικάζοντας τους απογόνους του στη φθαρτότητα των λουλουδιών. Το ότι στα αρχαία κείμενα η Κονοχάνα-σακούγια-χίμε δεν ταυτίζεται με την κερασιά (όπως το Δέντρο της Γνώσης δεν ταυτίζεται με τη μηλιά) είναι δευτερεύον: η αυτοκράτειρα Γκενμέι (元明) στην οποία πιστώνεται η περίοδος Νάρα και η παραγγελία για τη συγγραφή του «Κοτζίκι», πιθανότατα ήθελε αφενός να κλείσει το μάτι στις δοξασίες των αγροτών-υπηκόων της που θεωρούσαν την κερασιά σύμβολο γονιμότητας και να βάλει κάτι ιαπωνικό στη θέση της –κινεζικής- δαμασκηνιάς.
Τη γενικευμένη έμφαση στην πολύ μικρή ζωή του λουλουδιού της κερασιάς και στο συσχετισμό της ειδικά με τους σαμουράι μάλλον θα πρέπει να την αναζητήσει κανείς αργότερα, στους νέο-κομφουκιανιστές θεωρητικούς που πρόσφεραν τις ιδεολογικές βάσεις στις απόπειρες των σογκούν Τοκουγκάουα να ελέγξουν μια βίαια ενοποιημένη και διαρκώς μεταλλασσόμενη Ιαπωνία. Επενδύοντας στο λαϊκό αίσθημα σεβασμού προς τους σαμουράι από τις εποχές που οι τελευταίοι ήταν πραγματικοί πολεμιστές, στις βουδιστικές ιδέες περί ματαιότητας της ζωής που ήδη είχαν εξαπλωθεί πολύ και στην καθιερωμένη πλέον πρακτική της απόλαυσης της ανθοφορίας από το σύνολο της κοινωνίας, οι νέο-κομφουκιανιστές δημιούργησαν όλη τη μυθολογία που συνοψίζεται στη φράση «το καλύτερο από τα λουλούδια είναι η κερασιά και ο καλύτερος από τους ανθρώπους ο σαμουράι», μια φράση που, παρεμπιπτόντως, προέρχεται από το Καμπούκι, την αγαπημένη μορφή διασκέδασης των αστών –αυτών δηλαδή που είχαν κάθε λόγο να αντιμετωπίζουν τους σαμουράι σαν παράσιτα.
Εκεί που η ιδέα πραγματικά απογειώνεται είναι αργότερα, στην περίοδο Μέιτζι και στο ξεκίνημα και την εξέλιξη της εθνικιστικής Ιαπωνίας: ο νέος ιάπωνας στρατιώτης είναι –βεβαίως- ο απόγονος του σαμουράι και σαν τέτοιος οφείλει να δώσει τη ζωή του για το μεγαλείο του ιαπωνικού έθνους –υπάρχει λόγος που υπάρχουν κερασιές στον κήπο του Τεμένους Γιασουκούνι στο Τόκιο και που θα δει κανείς το μοτίβο του λουλουδιού με τα πέντε πέταλα και τη μικρή εγκοπή στο επάνω μέρος του κάθε πέταλου στα περισσότερα εθνικιστικά σύμβολα της Ιαπωνίας μαζί με το χρυσάνθεμο του αυτοκρατορικού θυρεού. Όπως έχω γράψει πολύ συχνά στα γράμματα αυτά, πολλές από τις ιαπωνικές «παραδόσεις» εδραιώθηκαν σαν τέτοιες στα χρόνια ανάμεσα στο 1868 και στο 1912, την περίοδο που οι περισσότεροι ταυτίζουν με τον εκμοντερνισμό της Ιαπωνίας.
Έχουν σημασία όλα αυτά; Πιθανότατα όχι. Σε τελική ανάλυση, το λουλούδι της κερασιάς είναι πια σύμβολο και θα παραμείνει τέτοιο «μέχρι τα βότσαλα να γίνουν βράχοι σκεπασμένοι με βρύα». Θα γίνει θέμα σε ακόμα περισσότερα τραγούδια, θα διακοσμήσει ακόμα περισσότερα αντικείμενα, από κιμονό μέχρι κουτάκια μπίρας, και θα πρωταγωνιστήσει σε ακόμα περισσότερες τουριστικές καμπάνιες. Όλοι οι λαοί έχουν ανάγκη από στοιχεία που να τους προσδιορίζουν και ίσως οι Ιάπωνες να τα έχουν ακόμα περισσότερη καθώς προσπαθούν να συμβιβάσουν τη διατήρηση της ταυτότητάς τους με το αίτημα (και την ανάγκη) της παγκοσμιοποίησης. Προχθές, περνώντας από κάποιο σταθμό του μετρό, είδα τη διαφήμιση ενός από τα μεγαλύτερα πολυκαταστήματα του Τόκιο το οποίο ολοκλήρωσε μια ακόμα ανακαίνιση: η διαφήμιση ήταν ένα κείμενο που ξεκίναγε «ως Ιάπωνες, εκτιμούμε την κερασιά και το συμβολισμό της» και συνέδεε το συμβολισμό αυτόν με την ανανέωση του καταστήματος –ότι το κατάστημα πουλάει, κυρίως, ακριβές δυτικές μάρκες είναι απολύτως αδιάφορο.
