Πριν από δύο χρόνια, το Σεπτέμβριο του 2013, και στο πλαίσιο της παρουσίασης του Τόκιο στη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή για την ανάληψη εκ μέρους του των Ολυμπιακών Αγώνων του 2020, η τηλεπαρουσιάστρια Κρίστελ Τακιγκάουα χρησιμοποίησε μια λέξη που έκτοτε έγινε σλόγκαν (και κλισέ) στα στόματα σχεδόν όλων των Ιαπώνων. Η λέξη ήταν «ομοτενάσι» (おもてなし) και είθισται να αποδίδεται συνοπτικά ως «αφίλαυτη φιλοξενία» και πιο περιφραστικά ως η προσφορά εκ μέρους κάποιου που παρέχει μια υπηρεσία μιας σειράς από επιπλέον «μικρό-υπηρεσιών» που ο πελάτης δεν ζήτησε μεν αλλά που θα του κάνουν καλύτερη και ευκολότερη τη ζωή. Παρότι δε η ιδέα είναι γνωστή σε όλους τους Ιάπωνες, από εκείνη την ημέρα στο Μπουένος Άιρες, μοιάζει να έχει αποκτήσει νέα ζωή καθώς έχει ενσωματωθεί σχεδόν σε κάθε κείμενο που σχετίζεται με την Ιαπωνία και που απευθύνεται σε επισκέπτες, ανεξάρτητα από τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Όπως συχνά συμβαίνει στην ιδιότυπη αυτή χώρα και ειδικά σε ό,τι σχετίζεται με την επικοινωνία της με τον υπόλοιπο κόσμο, οι περισσότερες αναφορές στο ομοτενάσι μοιάζουν να χάνουν την ουσία: βεβαίως θα το βρει κανείς στα ακριβά ριοκάν ή στα πολυτελή ξενοδοχεία όμως τέτοιου διαμετρήματος επιχειρήσεις προσφέρουν ένα ευρύτατο φάσμα υπηρεσιών όπου και αν βρίσκονται στον κόσμο. Αυτό που πραγματικά κάνει την Ιαπωνία να διαφέρει είναι μια σωρεία πολύ μικρών πραγμάτων, που προσφέρονται παντού και απ’ όλους και που συνήθως περνούν απαρατήρητα τόσο από τους επισκέπτες όσο και από τους Ιάπωνες. Εδώ άλλωστε στηρίζεται και η ιδέα της αφιλαυτίας: κανείς δεν ανακοινώνει τις υπηρεσίες αυτές –απλώς σκέφτεται εκ των προτέρων την αναγκαιότητά τους και τις προσφέρει χωρίς ούτε να τις διαφημίζει, ούτε να περιμένει κάτι περισσότερο από αυτόν που θα τις χρησιμοποιήσει.
Θα μπορούσα να γράψω ένα ολόκληρο βιβλίο σχετικά με τις μικρό-υπηρεσίες αυτές: τις ειδικές υποδοχές για ομπρέλες ή μπαστούνια στα δημόσια σημεία (ΑΤΜ, δημόσιες υπηρεσίες, τουαλέτες), την επιστροφή των ρέστων από τους ταμίες με τα κέρματα επάνω στην απόδειξη ώστε ο πελάτης να μπορεί να τα γλιστρήσει γρήγορα στο πορτοφόλι του χωρίς να τα ακουμπήσει, το δεύτερο χέρι του ταμία που μπαίνει κάτω από το χέρι του πελάτη ώστε αν πέσει κάτι να το προλάβει και να μη χρειαστεί ο τελευταίος να σκύψει για να το μαζέψει, τα γυαλιά πρεσβυωπίας κοινής χρήσης για τους ηλικιωμένους σε κάθε σημείο που προσφέρονται υπηρεσίες σ’ αυτούς, τα ομαδικά «ιρασάι-μασέ» («καλωσορίσατε» αλλά με την πιο ευγενική διατύπωση που διαθέτει η ιαπωνική γλώσσα) από όλο το προσωπικό όταν ένας πελάτης μπαίνει σε ένα κατάστημα και τα εκατοντάδες άλλα. Και ίσως κάποια στιγμή να το γράψω. Ως τότε όμως, και σε πείσμα όσων αρνούνται –ή αδυνατούν- να το καταλάβουν –ή να το παραδεχτούν- θα ξαναπώ ότι, για μένα τουλάχιστον, όλα αυτά είναι ο καλύτερος ορισμός που θα μπορούσε να δώσει κανείς στη λέξη «πολιτισμός».
