Έγραφα την προηγούμενη εβδομάδα πόσο μοναδικά μπορεί να είναι τα σύμβολα όμως εξίσου ενδιαφέρον είναι και το αντίθετο: πόσο συχνά συναντιούνται πάνω από τα στενά όρια που θέτει κάθε πολιτισμός όσο κι αν οι άνθρωποι που τον δημιουργούν διακηρύσσουν τη διαφορετικότητά τους. Η σκέψη μου ήρθε τις προάλλες, βλέποντας στο Μουσείο Έντο-Τόκιο, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μουσεία της ιαπωνικής μητρόπολης, ότι ως χαρακτηριστική σκηνή από το Καμπούκι, έχει επιλεχθεί μια από το έργο «Σουκερόκου Γιουκάρι νο Έντο Σακούρα» (助六由縁江戸桜) ή «Σουκερόκου, το Άνθος της Κερασιάς του Έντο»: από όλο το ρεπερτόριο του Καμπούκι, οι χαρακτήρες των «ευγενών αστών» ή «οτοκοντάτε» (男伊達) είναι ίσως οι πιο αγαπητοί και από την πλειάδα τέτοιων χαρακτήρων –τον Ουμεσίμπου νο Κιτσιμπέι, τον Ντανσίτσι Κουρομπέι, τον Μπανζουΐν Τσομπέι, τον Ισούν Τοκουμπέι, τον Καριγκάνε Μπουνσίτσι ή τον Ακαούσι Γιασουμπέι- ο Σουκερόκου είναι ο πιο εμβληματικός. Αν το Έντο –και το Τόκιο- μπορούσε να προσωποποιηθεί σε μια εικόνα, αυτή θα ήταν αναμφίβολα ο Σουκερόκου.
Όπως συμβαίνει συνήθως με τους λογοτεχνικούς και τους θεατρικούς χαρακτήρες, οι οτοκοντάτε του Έντο και της Οσάκα δεν ήταν ακριβώς οι ήρωες που παρουσιάζονται στα έργα. Μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είχαν λειτουργήσει σαν ασπίδα των κοινών θνητών-αστών απέναντι στους διεφθαρμένους σαμουράι και, κατ’ επέκταση στην άρχουσα τάξη με τις συχνά παράλογες απαιτήσεις και προνόμιά της όμως η γραμμή που χωρίζει την πραγματική προστασία από αυτό που ο νόμος χαρακτηρίζει με την ίδια λέξη είναι πολύ λεπτή και οι οτοκοντάτε την δρασκέλιζαν πιο συχνά από ό,τι τη σέβονταν. Οι περισσότερες αναφορές στην ιστορική καταγωγή των γιακούζα τους θέλουν να προέρχονται από τους οτοκοντάτε του Έντο και στις συνεντεύξεις τους, ακόμα και οι ίδιοι συχνά αναφέρουν τους σαν προγόνους τους «προστάτες του λαού» εκείνης της «ηρωικής εποχής». Και δεν είναι περίεργο: ποιος δε γοητεύεται –ακόμα και σήμερα- από έναν ευγενή παράνομο όπως ο Ρομπέν των Δασών;
Όλοι έχουν ανάγκη από ήρωες –οι άνθρωποι του Έντο, ζώντας σε μια κοινωνία με αδικίες πολύ πιο εμφανείς από αυτές που βιώνουμε σήμερα, ίσως πολύ περισσότερο. Όμως ο οτοκοντάτε Σουκερόκου με καταγωγή από τους σαμουράι αλλά φτωχός, με καλλιτεχνικές ευαισθησίες αλλά δυνατός και δεινός ξιφομάχος, εραστής μιας από τις διάσημες οιράν-εταίρες και διατεθειμένος και ικανός να γελοιοποιήσει τον αρχετυπικά κακό σαμουράι Ίκιου και στο τέλος να τον εξοντώσει, δε συμβολίζει μόνο την πάλη των κοινωνικών τάξεων αλλά και τη γενικότερη πάλη μεταξύ του παλιού και του καινούριου –εξ ου και ότι οι συγγραφείς του έργου έκαναν τον Σουκερόκου νέο και τον Ίκιου ηλικιωμένο και χαρακτήρισαν τον πρώτο «άνθος της κερασιάς», το πιο κοινό σύμβολο της άνοιξης και της ανανέωσης, τότε όπως και σήμερα. Για λαός που αντιμετωπίζει με τόσο μεγάλη απροθυμία την αλλαγή, η διαχρονική αγάπη των Ιαπώνων για τον Σουκερόκου εκπλήσσει με την αντίφασή της. Ή, αν είναι κανείς απαισιόδοξος, θυμίζει ότι συχνά τα σύμβολα χάνουν την αξία τους και εκφυλίζονται σε κάτι που είναι απλώς οικείο.
ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΣΑΣ!
