Έγραφα πρόσφατα ένα άρθρο σχετικά με τη δυσκολία σύγκρισης μεταξύ πόλεων προκειμένου να εκτιμήσει κανείς το κόστος ζωής σε καθεμιά: ακόμα και αν πρόκειται για πόλεις χωρών ίδιου βαθμού ανάπτυξης, οι ιδιαιτερότητες κάθε κοινωνίας εισάγουν στη συζήτηση πολύ διαφορετικά στοιχεία που κάνουν δύσκολη τη σύγκριση ακόμα και στο επίπεδο του απλού επισκέπτη. Για παράδειγμα, μια από τις ιδιοτροπίες της Ιαπωνίας που εκπλήσσει –ενίοτε δυσάρεστα- όσους προέρχονται από τη Δύση, και ειδικά από τις ΗΠΑ, είναι η πολύ χαμηλή διείσδυση των πιστωτικών καρτών στις συναλλαγές: αντίθετα με ό,τι υποθέτουν και προσδοκούν οι περισσότεροι από μια από τις τρεις πιο αναπτυγμένες χώρες του κόσμου, οι Ιάπωνες χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ζωή πολύ περισσότερο μετρητά και πολύ (πολύ, πολύ) λιγότερο πιστωτικές κάρτες.
Αν δει κανείς τον τρόπο που διαμορφώθηκε η ιαπωνική οικονομία και ειδικά μετά την παλινόρθωση του Μέιτζι και τον εκσυγχρονισμό της χώρας (και ακόμα περισσότερο μετά τον πόλεμο), το φαινόμενο εξηγείται: οι άνθρωποι θέλουν να έχουν όσο το δυνατό περισσότερο έλεγχο στα οικονομικά τους∙ η ψευδαίσθηση της άνεσης που προσφέρουν οι πιστωτικές κάρτες εκτροχιάζει τον έλεγχο αυτόν και ελάχιστα πράγματα ενοχλούν τους Ιάπωνες τόσο όσο η έλλειψη σαφών ορίων και προγράμματος (άσχετα του βαθμού που αυτά τηρούνται ή όχι). Η δε πραγματικότητα μοιάζει να τους βοηθάει να κρατούν το μέτρο: η περίοδος που οι πιστωτικές κάρτες έφτασαν να υποκαταστήσουν τα μετρητά στον υπόλοιπο κόσμο είναι ακριβώς η περίοδος μεταξύ της μεταπολεμικής αποκατάστασης και η φούσκα της δεκαετίας του 1980 -όσοι έζησαν την περίοδο αυτή, έμαθαν την αξία της φειδούς με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο.
Όπως είναι αναμενόμενο, η κατάσταση αρχίζει και αλλάζει και οι πιστωτικές κάρτες έχουν αρχίσει την επέλασή τους, αρχικά στα τμήματα της αγοράς που σχετίζονται με τον τουρισμό και με τα πολύ ακριβά αγαθά –φαντάζομαι ότι προϊόντος του χρόνου του φαινόμενο θα επεκταθεί. Αν και ο «ιαπωνικός τρόπος» (δηλαδή τα μετρητά και το πρακτικό τους υποκατάστατο, οι χρεωστικές κάρτες οι οποίες κυκλοφορούν ευρύτατα) εξακολουθεί να αντιστέκεται, μάλλον η αλλαγή θα έρθει και εδώ –ίσως όχι στην έκταση που το βλέπει κανείς στις ΗΠΑ αλλά αρκετά. Αυτό που θεωρώ παρήγορο πάντως (συγκαταλέγομαι και εγώ μεταξύ εκείνων που θεωρούν τις πιστωτικές κάρτες περισσότερο πρόβλημα παρά λύση) είναι ότι, στην έκταση τουλάχιστον που μπορώ να παρατηρήσω και να αντιληφθώ, η βασική νοοτροπία του μέτρου δεν έχει αλλάξει∙ δεν ξέρω αν φταίει ο Κομφούκιος, η συνήθεια ή το «κοινωνικό DNA», όμως η αυτοσυγκράτηση που δείχνουν οι Ιάπωνες απέναντι στις σειρήνες του καπιταλισμού είναι πραγματικά αξιοσημείωτη.
